Schopenhauer Felsefesine Giriş: Zaman Mekân İçindeki Fenomenler

“Varlığın yeterli nedeni” önermesi özne için mevcut nesneler sınıfının birincisini kapsar. Metnin bu bölümünün ampirik deneyimin bütün alanına yönelik olduğunu, yani zaman ve mekân içindeki bütün fenomenleri, ayrıca bu fenomenlerin (nesnelerin) sebep-sonuç yasasına göre oluşturdukları düzeni kapsadığını görürüz. Schopenhauer’in niyetini tam kavrayabilmek için hatırlatılması gereken bir nokta da, bu tezde ilk kez, insanlığın bütün o bilimsel çalışmalarının sonuçlarının, düşünce tarihinde ilk kez beynin faaliyetinin ürünü, daha doğrusu ampirik, somut dünyanın değil de beynin fenomenleri olarak anlaşılıp son tahlilde nesnel varoluş haklarını yitirmeleridir. Bu ilk sınıfa giren nesneler bir yandan “duyumsal beden” üzerinden bir yandan da “zaman, mekân ve nedensellik yasasına uygun” biçimde verilmişlerdir. Bu verililik hali, onların transzendental idealliklerini ortadan kaldırmaz.

Bu bağlamda, Schopenhauer, Kant’ın “Salt Akim Eleştirisi”nde bir bakıma sırtını çevirdiği “gerçeklik” karşısındaki anlayışını radikalleştirir, diyebiliriz. Kant, gerçi zaman ile mekânın, transzendental idealliklerinin altını çizer, ama hatırlayacağımız gibi, zaman ile mekân, birer a priori (saltlık) olmakla birlikte, duyu dünyasının öğeleridirler; onları kavramsal yoldan değil anschauung dediği “görü” yolundan elde etmişizdir. Demek ki Kant, bu düşüncesini ileri sürerken gerçekliğin içinde, dış dünyaya ait bir zaman ve mekân olgusu kabul etmemiş, dolayısıyla bunları aşkınlaştırmış, öteki deyişle transzendental birer ideallik olarak kavramıştı; ama gene de ampirizmden iyice uzaklaşmamak istercesine, nesnelerin algılanması sırasında duyum dünyasının a priorileri olan zaman ve mekânın, iç ve dış görüye objektif zorunluklar da yüklediğini ileri sürerek, aklın dışında bir nesnel bilgi’nin varlığını da benimsemeye çalışmıştır. Königsberg’li düşünür, böylece, en azından doğa bilimlerinde nesnel bilgi’nin reddedilemezliğine karşı çıkmamış oluyordu. Oluyordu ama, doğa bilimlerinin nesnelerinin algılandığı ve ancak beyinde düzene girdiği yerde, görü’nün bu iki öğesi, zaman ve mekân salt, a priori biçimler olarak devreye giriyor ve tözler, özellikler ya da ilişkiler gibi, nesnenin kendisinde daha önce objektif olarak bulunmayan deneyim öncesi kalıplar olarak organize edici işlevlerini yerine getirip bilgiyi kuruyorlardı.

Kant’ın bu ‘çözümü’, bir kez daha belirtmek gerekirse, nesnel bilgiyi inkâr etmemek için bulunmuş bir yol, ampirizme verilmiş bir taviz olarak da anlaşılabilir. Zaman ve mekân, duyumlara verili dünyanın içinden anschanung/ görü yoluyla edinilmiş, ama bu halleriyle bile a priori düzenleyicilerdir.
Schopenhauer Kant’ın bu tespitlerinden kendince radikal bir sonuç çıkartarak, “Zaman ve mekân son tahlilde, duyumların dünyasına bağlı, görü yoluyla edinilen öğeler olsalar bile, mademki doğuştan gelirler, yani a priori’dirler, öyleyse bunların içindeki bütün bilgi’nin ideal karakterde olması gerekir,” der ve Kant’ın kategoriler öğretisinden sadece nedensellik kategorisini çekip alır ve bu kategoriyi de zaman ve mekân kategorilerinin yanına yerleştirir.
Sonuç olarak, zaman ve mekânın içindeki bütün nesneler, gene öznel-ideal olan nedensellik yasasına boyun eğerler. Özellikle madde ve onun zamansal ve mekânsal yapısı da böylelikle ideal olanın alanına transfer edilmiş olmaktan elbette kurtulamaz. Böylece doğa bilimlerinin vazgeçilmez elemanı madde, transzendental dünyaya çekilir. Schopenhauer aynı muameleyi ilahiyatın temel öğesi Tanrı’ya ve geleneksel ahlak felsefelerinin kutsal kavramı “en yüce iyi”ye de yapmaktan geri kalmayacaktır.
Nesnel, özneden bağımsız bir dış dünyanın imkânsızlığı, zaman ve mekân içindeki nesnelerin idealleştirilmeleriyle, bu iki kalıbın, düzenleyici nedensellik ilkesiyle birlikte, sadece ve sadece zihnin (aklın) öğeleri olmalarıyla, dolayısıyla da içlerinde görünürleşmiş nesnelerin de özneye bağlanmalarıyla daha ilk adımda sağlanmış olmaktadır.

Arthur Schopenhauer – Varolmanın Acısı – Schopenhauer Felsefesine Giriş

Cevap Ver

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz