“İnsanlığı sevdiğim halde kendi kendime şaşıyorum,” diyordu. “Toplu olarak insanları sevdikçe kişilere karşı sevgim o oranda azalıyor. Hayalimde, olanca tutkumla insanlığa hizmet etmeyi kurduğum çok olmuştur, gerekirse bu uğurda kendimi feda edebilirdim.
Gelgelelim, kimseyle aynı odada iki gün bile geçiremem; bunu deneylerimden biliyorum. Bana yaklaşan kimse kişiliğimi eziyor, özgürlüğümü sınırlıyormuş gibi geliyor bana. Yirmi dört saat içinde en iyi insandan nefret edebilirim. Birinden, sofrada yemeği ağır yediği için, öbüründen, nezlesi var, durmadan burnunu temizliyor diye… İnsanlarla ilişkiye girer girmez onlara düşman kesiliyorum. Ama kişilere nefretim arttıkça genel olarak insanlığa sevgim o oranda artıyordu.”
— Peki ne yapmalı? Bu durumda ne yapmalı? Büsbütün umut kesmeli, değil mi?
— Yo, halinizi anlayıp üzülmeniz yeter. Elinizden geleni yapın, bu da sayılacaktır. Kendinizi bu derece derin ve içten öğrenmekle zaten çok şey yapmışsınız. Ama içten konuşmalarınız, şimdi olduğu gibi, doğruluğunuz yüzünden sadece takdirimi kazanmak amacıyla oldukça, sevginiz faydalı olamaz; hepsi ancak hayalinizde kalır, hayat da hayal gibi geçer gider. Bu durumda öte dünya hayatını da unutarak sonunda şöyle ya da böyle avunursunuz.
— Beni mahvettiniz! Ancak şimdi, şu anda, konuştuğunuz sırada, nankörlüğe tahammül edemeyeceğimi söylerken, gerçekten içtenliğimi takdir etmenizi beklediğimi anladım. Bana beni öğrettiniz, gerçek varlığımı keşfederek bana da tanıttınız.
— Sahi mi söylüyorsunuz? Öyleyse bu itirafınızdan sonra içtenliğinize, iyi yürekli olduğunuza inanıyorum. Mutluluğa ulaşamasanız bile iyi yolda olduğunuzu unutmayın ve hiçbir zaman bu yoldan ayrılmamaya çalışın. En önemlisi yalanın her türlüsünden, hele kendi kendinizi aldatmaktan kaçının. Yalanlarınızı kollayın, hemen her saat, gözünüz bunların üstünde olsun. Ne başkalarından, ne de kendinizden iğrenmemeye çalışın. İçinizdeki her kötülük bunun farkına vardığınız anda temizlenir. Korkudan da kaçının; korku yalan doğurur. Sevgi uğruna hareket ederken tabansızlığa kapılmayın, hatta o aralık kötü hareketleriniz olursa fazla korkmayın. Size daha huzur verici bir şey söyleyemediğim için üzülüyorum. Gerçekten, yararlı sevgi hayal sevgisinden çok acımasız ve korkunçtur. Hayal sevgisi çabuk, kolayca yapılan, herkesin dikkatini çeken bir kahramanlık ister. Her şey sahnedeymiş gibi, âlemin gözü önünde, takdirler içinde yapılsın, ne olacaksa bir an önce meydana çıksın diye hayatını verenler olur. Oysa iş gören sevgi, çaba, dayanıklılık ister, bazılarına göre kendi başına bir bilimdir. Yalnız size şimdiden haber vereyim ki, bütün çabanıza rağmen amacınıza ulaşmak şöyle dursun, ondan gitgide uzaklaşmış gibi olduğunuzu dehşetle göreceğiniz anda dikkat edin, tam o anda, birdenbire amacınıza ulaşacak, sizi her zaman seven, hareketlerinizi belirsizce çekip çeviren Tanrının mucizeler yaratan gücünün varlığını açıkça hissedeceksiniz. Kusura bakmayın, yanınızda daha fazla kalamayacağım, bekliyorlar. Allahaısmarladık.
Fyodor Dostoyevski
Karamazov Kardeşler
