Yüzyıllar boyu insanlar hayattaki en hassas sorunlardan birine farklı çözümler bulmaya çalıştılar -insan dışkısının yok edilmesi. Çoğu tarih kitabında bulamayacağınız gerçekleri gün yüzüne çıkardık.
Antik bir Mısır evi kazılırken arkeologlar oturulmaya müsait bir klozet buldular. Kireçtaşından yapılan klozet sıcak Mısır havasında serinlik de veriyordu. Konforlu görünüyor daha fazlasını öğrenmek istedik.
Romalılar için tuvalete gitmek sosyal bir törendi ve geleneklerini İmparatorluklarının uzak köşelerine kadar yaymışlardı. Örneğin Kuzey Afrika’da antik Roma tarzında, 25 oturağın odanın üç yanına yerleştirildiği geniş bir apteshane yapılmıştı. Mahremiyet yoktu: her oturağı bir yunus oyması ayırıyordu. Bu arada, Roma’da Halka açık tuvaletleri kullandıktan sonra Roma vatandaşları içinde tuzlu su ve bir ucu süngerli bir sopa olan kovayı aranırlardı. Alt tarafını süngerle ovalayan, kovayı sıradakine uzatırdı.
SEZAR’IN HAKKI
Halk tuvaletleri idrarı toplatan İmparator Vespasian için bir gelir kaynağıydı; amonyak kumaş boyası yapımında kullanılıyordu.
BENİ NEHRE GÖTÜRÜN
Sıhhi tesisatçılık mesleğini Romalılar geliştirdiler ve sonunda kendi kanalizasyon sistemlerini inşa ettiler. Forum’u Tiber Nehrine bağlayan Cloaca Maxima (büyük lağım) 2500 yıl sonra bugün hala kullanılıyor.
ÇÖKÜŞTEN SONRA
Roma’nın gerilemesi ve çöküşünden bin yıl sonra Avrupa sağlık açısından felaket durumdaydı. Ev içindeki tek sıhhi tesisat, yatak odası lazımlıkları ve yatakların altında ya da inşallah odanın köşesinde tutulan taşınır kaplardı. İnsan dışkıları lazımlıklardan doğrudan sokağa ya da nehirlere dökülürdü. Hastalıklar dışkılar aracılığıyla yayılıyordu.
GÖTÜR ŞU BOKU!
Kral bile durumu fark ettiğine göre durum hakikatten kötüydü. İngiltere kralı II. Richard 1388’de dışkıların arklara, nehirlere veya her türden suya dökülmesini yasakladığını ilan etmişti. Yasağa uymayanlar ya döktüklerini temizleyecekler ya da 20 sterlin ceza ödeyeceklerdi. Uygulama devam etti. 1500’lerde Kral VIII. Henry Cambridge’e yaptığı bir yolculuğu anlatırken hem ana yolların, hem de ara sokakların kenarlarının büyük pislik kümeleriyle dolu olduğunu anlatır. Londra’da halk tuvaletleri içme suyunun da sağlandığı Thames Nehrinin üzerine inşa edilmişti.
FRANSA’DA “BAŞLAR YUKARDA!”
İngilizlerin tuvalet için kullandıkları argo sözcük ‘loo’
Ortaçağdaki Fransız geleneğinden kaynaklanır. Fransızlar lazımlıklarını dökerken gayet düşünceli davranıp, geçenlere ‘Suya dikkat!’ anlamında “Gardez l’eau” diye bağırırlardı.
NEDEN KİMSE KALE HENDEĞİNDE YÜZMEZ?
Kalelerin, kale duvarlarının dışına çıkıntı yapacak şekilde inşa edilmiş gerçekten mahremiyeti olan tuvaletleri vardı. Daha sofistike türleri taş kanallar veya yeraltı çukurlarına akardı. İlkel türlerin sadece bir deliği vardı ve dışkılar doğrudan aşağıdaki hendek ya da nehre düşerdi. Daha da lüks olan şehir evlerinin ise sokağın üstünde asılı özel bölmeleri olurdu.
BANA GÜLDÜLER
İlk sifonlu tuvaleti 1596’da Sör John Harington icat etti. Harington Kraliçe I. Elizabeth’in vaftiz oğluydu ve icadını kişisel kullanımı için kraliçeye sundu. Alet alayla karşılandı ve hiçbir zaman tutmadı. İlk sifonlu tuvalet patentini Londralı Alexander Cummings almıştır. Ama çoğu insan lazımlık kullanmaya devam etmiştir.
ZENGİN VE ÜNLÜLERİN LAZIMLIKLARI
VII. Henry’nin oda tuvaleti “yakın tabure” adı verilen kraliyet lazımlığının oturtulduğu bir sandalyeydi. Siyah kadifeyle kaplanarak yumuşaklık verilmiş, şeritler ve saçaklarla süslüydü ve bunların hepsi 2000 yaldızlı çiviyle sabitlenmişti. Kızı I. Elizabeth ise kırmızı kadifeyi tercih ediyordu ve seyahatlerinde yanında götürdüğü bir de taşınabilir tuvaleti vardı.
ÇILGIN VİCTORIANLAR
Bazı Victoria dönemi lazımlıklarında, iskemledeki gizli bir çekmece açılınca müzik çalardı. Bazılarının ise ortasına çizilmiş Napolyon ya da Benjamin Franklin gibi siyasi bir şahsiyetin portresi olurdu, böylece onların hakkında ne düşündüğünüzü yüzlerine söyleyebilirdiniz. Popüler modellerden birinde tek bir göz vardı ve üzerinde “Beni iyi kullan, temiz tut ki ben de gördüklerimi kimseye söylemeyeyim” yazıyordu.
AMERİKAN SAHNESİ
Thomas Jefferson’un birçok icadından biri de ev içi tuvaletti. Hizmetçileri Başkan Jefferson’un lazımlığını üstünde delik olan tahta bir kutu şeklindeki oturağından bir makara sistemi kullanarak alırdı.
Şair Henry Wadsworth Longfellow sifonlu tuvalete sahip ilk Amerikalı olabilir. Tuvaleti 1840’da taktırmış ve misafirlerine gururla göstermiştir.
Thomas Crapper 1872’de yeni bir tür sifonlu tuvalet geliştirdi. Bu başarısının sonucu olarak Kraliçe Victoria’nın oğlu Galler Prensi Edvvard’m sıhhi tesisatçısı oldu.
Bu arada, başka bir modern gereklilik olan tuvalet kâğıdı ancak 1857’de icat edildi.
Tarihin Cilveleri
Hijyen Tarihinin Kirli Sırları Bölüm I
