Index Anatolicus sitesinin göze çarpmayan marifetlerinden biri de bu. Herhangi bir köy veya kasabanın herhangi bir özelliğine (mesela eski adına, etnik yapısına, aşiretine) tıklayıp, aynı özelliğe sahip olan tüm yerleşimleri dökebiliyorsunuz. Sonra tepedeki “Grafik harita göster”i tıklayıp aşağıdaki gibi bir döküm alabiliyorsunuz. Henüz verilerde çok eksik var. Ama tamamlandıkça, bayağı kullanışlı bir araştırma aygıtına dönüşecek sanırım.
Haritada nüfusunun tümü veya büyük çoğunluğu “Alevi” olarak işaretlenen yerleşim birimlerinin dağılımını görüyoruz. Sitede hepsi 2625 taneymiş. Bir kısmını kullanıcılar işaretlemiş; bir kısmını ben internette bulabildiğim kaynaklardan derledim. Eksikler ve yanlışlar mutlaka vardır; mesela Erzincan epeyce eksik. Ama kabaca doğru bir fikir veriyor.
Birkaç gözlem:
1- “Alevi Üçgeni”ndeki Alevi nüfus teorik olarak Zaza (Dersimli), Kürt (Kurmanci) ve Türkmen olmak üzere üçe ayrılıyor. Detaya girince görülüyor ki net ayrım neredeyse imkansız. Zazaların bir kısmı Kurmanci dilini benimsemiş; “Kürt”lerin bir kısmı kuşaklardan beri Türkçe konuşuyor; “Türkmen” olanları deştikçe altından hemen her zaman Kürtlük çıkıyor. Mesela 19. yy’da “Kürt” diye kayda geçmiş topluluklar bugün yemin billah “Türkmen” olduklarını ispatlama derdindeler. “Orta Asyadan geldiler, Şaman gelenekleri sürdürüyorlar” gibi söylemleri ciddiye almaya imkan yok.
2- Büyük çoğunluğu 16. yy’ın başındaki büyük Alevi katliamları esnasında kendilerini Fırat’ın batısına ve kuzeyine atıp canlarını kurtarmış Kürtler. Harita bunu çok net gösteriyor. İkinci bir göç dalgasında 18.-19. yy’larda Dersim’den çıkıp çevre illere, Sivas, Tokat, Amasya, Çorum’a yayılmışlar. Hemen görülüyor, Fırat’ın doğu ve güneyinde (Diyarbakır’daki birkaç köyü saymazsanız) Alevi nüfus yok gibi.
3- Kars-Ardahan’daki yoğunlaşma da manidar. Orada gördüğünüz şekil 1878’den sonraki Osmanlı-Rus sınırıdır. Rusya’ya iltica etmişler, Osmanlı sınırının hemen dışına iskân edilmişler. 1920’de gerisin geri anavatana katılmışlar.
4- Hatay ve Adana’nın güneyindekiler Nusayrı, yani Arap Alevisi. Başka bir olgu. Adana dağlarından sahil boyu Çanakkale’ye kadar uzanan yaydaki dağınık noktalar Tahtacı yerleşimleri. Özbeöz Türk Alevileri onlar.
5-Edirne ve Kırklareli’nde bir grup Rumeli muhaciri (çoğu galiba Arnavut) Bektaşi/Alevi yerleşimi görüyorsunuz.
Sevan Nişanyan
nisanyan1.blogspot
