<<öncesi] 1960-80 Yılları Arası Türkiye Politik Tiyatro Tarihi (VI)
6 Aralık 1963 tarihinde kendi ismi ve sahnesi ile gösterimler yapmaya başlayan Ankara Sanat Tiyatrosu’nun temelini İstanbul’da Arena Tiyatrosu’nun gösterimleri oluşturur. 1961 yılı’nda kurulan bu tiyatro topluluğunun yaşamı yoğun ekonomik sorunlar nedeniyle kısa süreli olur. AST’ın kurucu kadrosunda yer alan kişilerin Sıraselviler’deki Arena Han’ın çatı katında verdikleri ilk temsiller ve bu temsiller sırasında izledikleri yöntem, AST’ın yapısının oluşmasında büyük bir etkinlik sağlamıştır. Asaf Çiğiltepe, Bülent Akkurt’un yoğun çalışmaları sonucunda kurulan Arena Tiyatro Topluluğu’nun Sahnelediği oyunlar ve sahneleme teknikleri AST için bir ön çalışma niteliği taşıdı.
Yönetimin oyuncular ve kurucu kadro ile arasında olan çatışmalar da bu süreci hızlandırır Önce Asaf Çiğiltepe daha sonra Bülent Akkurt Arena Tiyatrosundan ayrılır ve Ankara’da kurulma aşamasında olan Ankara Sanat Tiyatrosunun kurucu kadrosu içinde yer alırlar. Özellikle Adalet Ağaoğlu ve kardeşi Güner Sümer’in çalışmalarıyla şekillenmeye başlayan topluluğun büyük oranda sanat yönetmenliğini Asaf Çiğitltepe üstlenir. Topluluğun dramaturgu ise Asaf Çiyiltepe’nin 1967 yılında turne sırasında geçirdiği kaza sonucu ölümüne kadar Güner Sümer’dir. Adalet Ağaoğlu gibi dönemin önde gelen yazarları da topluluğun oyun seçiminde önemli rolü oynar.
Kurucu kadronun ilk oyuncuları Aysan Sümercan, Togan Tiğin, Yurdan Köklü, Ayberk Çölok, Ayton Sert, Gündüz Kalıç, Işık Toprak, Şevket Altuğ, Tunca Yönder, Tuncer Necmioğlu. Daha sonra Altuğ ve Necmioğlu Dostlar Tiyatrosuna geçecektir. Işık teknisyeni Yalçın Erdeniz, Sahne Teknisyeni İbrahim Tufan’dır.
AST’ın kuruluşunda mali destek Enver Paşa’nın oğlu Ali Enver Bey tarafından sağlanır. Fakat tiyatronun düzenli yürütülmesi ve sahneleme konusundaki tüm erk Bülent Akkurt’tadır. 75 bin liralık “Salyangoz Kredisini” tiyatroya devretmesinin ardından AST, Sanal Hizmetler Limitet Şirketi” adı altında prova çalışmalarına başlar.
1960’lı yılların hareketli politik yaşamı ve sanatsal özgürlük ortamı AST içinde bir araya gelen sanatçıların politik yapıları, sahnelenen oyunların belirlenmesinde başlıca etkenleri oluşturur. Dönemde çeviri oyunların sayılarının artması, batılı oyun yazarlarının kimi oyunlarının bir örneğinin sahnelenmesi, batı tiyatrosu oyunlarının yakından takip edilmesi AST’ın da yabancı oyunlara yönelmesinde başlıca etkeni oluşturur. Fakat politik bir birlikteliğin içinde bir araya gelen oyuncular için her yabancı tiyatro metni sahneye taşınmamalıdır. Bu nedenle oyunlar arasından bir seçme yapılması zorunludur. Bu seçim aşamasında değerlendirme kriterinin en önemli noktalarını oyunun içeriği, toplumsal ya da tiyatro tarihi açısından önemi ve öncü olması oluşturur. Fakat ele alınan yabancı oyunların hiç biri sahnelemeye olduğu gibi yansıtılmaz. Oyunların özüne bağlı kalarak belli oranlarda yalınlaştırmalara ya da tarihsel kesiti genişletmeye çalışılır. Oyunların birçoğu tiyatronun kendisi tarafından ilk kez çevrilmiş ve sahnelenmiştir.
Kurucu üyeleri tarafından AST’ın deneme sahnesi olarak adlandırılan Arena Tiyatrosu’nda sahnelenen oyunlardan itibaren bu genel eğilim değişmemiştir. Fakat Arena Tiyatrosu ağırlıklı bir olarak öncü tiyatro metinlerinin sahnelenmesini amaçlamıştır. Arena Tiyatrosu’nun perdelerini açtığı ilk oyun Alfred Jarry’in “Kral Übü”, J. Hasek’in “Aslan Asker Şvayk” adlı oyunlarını sahnelerler.
AST’ın ilk sahneleme çalışmasını ise Ferit Edgü tarafından çevirisi yapılan Samuel Beckett’in “Godot’yu Beklerken” oyunudur. 6 Aralık 1963 tarihinde sahnelenmeye başlayan oyun, dört kişilik kadrosu ve sade dekoru ile 24 Şubat 1964 tarihine kadar 68 defa sahnelenir. Ast’ın 314 kişilik salonunda 8466 kişi tarafından izlenir. Sezon içinde temsil edilen ikinci oyun, Brenden Behan’ın “Gizli Ordu”dur. 1970 yılına kadar sahnelenen diğer tiyatro oyunları şunlardır:
1.1963/1964 DÖNEMİ
1.Godot’yu Beklerken (Samuel BECKETT) Yön:Asaf Çiyiltepe
2.Gizli Ordu (Brandan BEHAN) Yön:Güner Sümer
3.Ölü Canlar (Nikolai GOGOL) Yön:Asaf Çiyiltepe
4.Mezarsız Ölüler (Jean-Paul SARTRE) Yön:Güner Sümer
2. 1964/1965 DÖNEMİ
5.Yosma (Ruzante) Yön:Güner Sümer
6.Sultan Gelin (Cahit ATAY) Yön:Asaf Çiyiltepe
7.Cehennem Dansı (August STRİNDBERG) Yön:Semih Sergen
8.Ayak Bacak Fabrikası (Sermet ÇAĞAN) Yön:Güner Sümer
AST’ın ilk döneminde sahnelediği oyunlar ile kendini göstermesi dönemin en önemli tiyatro olaylarından birini oluşturur. Fakat oyunlardan elde edilen gelir tiyatronun maddi sıkıntısını çözmez. Bu nedenle ikinci sezonda Türk yazarlarının oyunlarına öncelik verilir. Seçilecek oyunlar belirlenirken AST’ın politik anlayışı ölçüsünde bir değerlendirme yapılır. Cahit Atay’ın ve Sermet Çağan’ın oyunları tiyatroyu içinde bulunduğu maddi sıkıntıdan kurtarır. Büyük ilgi görür. Sultan Gelin kayıtlı 50.259 kişi tarafından, Ayak Bacak Fabrikası ise 106.433 kayıtlı biletle izlenir. Yabancı oyunlara var olan ilgi yerli oyunlardan daha azdır. Yerli oyun seçiminde de yabancı oyunlar için var olan ölçütler esastır. Orhan Kemal, Güner Sümer, Cahit Atay, Sermet Çağan, gibi toplumcu yazarların oyunları sahnelenir. Bu oyunlardan Orhan Kemal’in 72. Koğuş, AST’ın dokuz yıl sahnelenen ve en fazla seyirci toplayan oyunudur. Sermet Çağan’ın “Ayak Bacak Fabrikası” tiyatroyu iflastan kurtaran oyun olur.
3. 1965/1966 DÖNEMİ
09.Bozuk Düzen (Yazan ve Yön:Güner SÜMER)
10.Saf Adam ve Kundakçılar (Max FRİSCH) Yön:Oben Güney
11.Bir Delinin Hatıra Defteri (Nikolai GOGOL) Yön:Genco Erkal
12.Arturo-Vi’nin Önlenebilir Yükşelişi (Bertolt BRECHT)
Yön:Asaf Çiyiltepe
13.Keloğlan (Yazan ve Yön:Birkan ÖZDEMİR)
14.Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç (Hüseyin Rahmi GÜRPINAR)
Yön:Güner Sümer
4. 1966/1967 DÖNEMİ
15.Pazar Gezintisi (George MİTCHELE) Yön:Genco Erkal
16.72.Koğuş (Orhan KEMAL) Yön:Asaf Çiyiltepe
17.Durdurun Dünyayı İnecek Var (Newley ve Biriousse)
Yön:Birkan Özdemir-Genco Erkal
18.Alis Harikalar Diyarında (Carrol) Yön:Birkan Özdemir
19.Küçük Burjuvalar (Maksim GORKİ) Yön:Güner Sümer
20.Zenginin Maceraları (Tunca YÖNDER_Birkan ÖZDEMİR)
Yön:Birkan Özdemir
5. 1967/1968 DÖNEMİ
21.Müfettiş (Nikolai GOGOL) Yön:Ergin Orbey
22.Sarıpınar 1914 (R.Nuri GÜNTEKİN) Uyar:Turgut Özakman
Yön:Ergin Orbey
23.Mayın (Fikret OTYAM) Yön:Ayberk Çölok
24.Durand Bulvarı (Armand SALCROU) Yön:Güner Sümer
25.Otlak (Erol AKSOY) Yön:Ergin Orbey
26.Küçük Prens (Exupery) Yön:Üstün Kırdar
6. 1968/1969 DÖNEMİ
27.Victor Ya Da Çocukların İktidarı (Roger VİTRAC)
Yön:Güner Sümer
28.Heykel (Layd.Augusta GREGORY) Yön:Ergin Orbey
29.Allı ile Güllü (Ayme ve Hilly) Yön:Üstün Kırdar
30.Eskici Dükkanı (Orhan KEMAL) Yön:Güner Sümer
31.Simavnalı Şeyh Bedreddin (Orhan ASENA) Yön:Ergin Orbey
7. 1969/1970 DÖNEMİ
32.Sınırdaki Ev (Slawomir MROZEK) Uyar:Orhan Duru
Yön:Güner Sümer
33.Linç (Kerim KORCAN)
Yön:Ergin Orbey
AST’ın dönemi için önemli bir tarafı da çocuk tiyatrosuna yönelmesi olmuştur. Tiyatronun üçüncü sezonundan başlayarak sahneledikleri Keloğlan, Küçük Prens, Alis Harikalar Diyarında, Zengin’in Maceraları oyunlarında da aynı toplumsal bakışla metinsel değişimler yapmışlardır. Bu oyunlara yaratılan dekorlarda masallara bağlı kalınmıştır. Küçük prens için sahneye bir küçük gezegen yapılmış, çiçeği bir kadın oyuncu tarafından canlandırılmıştır. Alis Harikalar Diyarında adlı oyunda ise dekor boyamadır. Bu boyamalar ise dışavurumcu bir anlayışla, Alis’in düş dünyasını belirtecek biçimde resimlenmiştir. Keloğlan oynanan ilk çocuk oyunudur. Ve kullanılan dekor yine düş gücünü harekete geçirici bir biçimde tasarlanmıştır. Bu dönemde oynadıkları çocuk oyunlarının içerikleri itibariyle toplumcu bir değişime açık metinler olmaları temel özelliktir. Çocuk oyunlarında da tiyatrolarının ilerici – halktan yana anlayışının izleri ve epik anlayış ortaya çıkmaktadır. “Zengin’in Maceraları” da sosyal içerikli çocuk oyunlarının başında gelir.
