Kürtlerden ve diğer Mezopotamya halklarından çalınarak Türkleştirilen ezgilerini asıllarına uygun söylemek için Mezopotamya Kültür Merkezi bünyesinde kurulan Şahiya Stranan, ilkini 2000 yılında olmak üzere e üç albüm çıkardı. 14 şarkı, türkü bulanan “Şahiya Stranan 3” yine kaynağı Kürtçe olan ve kaynağı belirtilmeksizin Türkçeye çevrilmiş Kürtçe ezgilere sahip çıkıyor.
Bu albümde; Rojda, Ali Geçimli, Ayfer Düzdaş, Hivda Gökel, Farqin, Meral Tekçi, Genim, Nurcan Değirmenci, Mehemede Serhedi, Bülent Turan, Çiya ve NÇM Korosu yer alıyor.
Şahiya Stranan çalışmasında bulunan sanatçı Genim ile evrensel’in yaptığı söyleşi
Bu proje nasıl ortaya çıktı? Amaçlanan neydi?
MKM’nin kuruluş ilkelerinden bir tanesi Kürt kültürünün derlenmesi toparlanması ve yeniden halka taşınmasıdır. Amaçlarımızdan biri de Kürt kültürünün asimilasyonu ve kültür üzerindeki baskılarla mücadele etmek de olduğu için böyle bir sürecin ürünü bu çalışma.
Şahiya Stranan, Kürtlere ait ezgilerin başka bir çok dilde seslendirilmesi fakat kaynağının yok sayılmasından yola çıkılarak yapılan bir çalışma oldu. Türk halk müziğine baktığımızda repertuvarın önemli bir kısmınının Kürt halk ezgilerinden oluştuğunu görürürüz. Kürt kültüründe türkülerin ve müziğin çok ayrı bir yeri var. Müziklerimiz Kürt kültürünü, sözlü tarihini, sosyal yaşamını günümüze taşıyan bir araç aynı zamanda. Bu nedenle MKM’nin de yıllardır yürüttüğü çalışmaların önceliklisi müziktir. Kendi kültürel varlığını sürdürmek için başka kültürleri yok sayarak ya da inkar ve asimilasyon politikası izleyerek kendini yaşatan bir kültür politikası var Türkiye’de. Bizler de bu çalışmayı inkar ve asimilasyona karşı durabilmek için başlattık.
GELENEKSEL KÜRT OYUN MÜZİKLERİ “ŞAHİYA STRANAN 1” ŞARKILARIN ŞENLİĞİ
Yani çıkış noktası aslında bu inkar ve asimilasyona karşı mücadele etmek…
Evet… Asimilasyon politikasının önüne geçmeye çalışıyoruz. Asimilasyona uğrayan sadece Kürt müziği de değil üstelik. Alevi müziğinin de içi boşaltılmaya çalışılıyor, yapısı bozuluyor.
AĞRI DAĞINDA ZAZA YOK Kİ!
Değiştirilmiş şarkılara ya da türkülere örnek verecek olursak?
‘70’lerde 80’lerde Kürt mücadelesini anlatan ama şimdi daha çok ‘Siverek’in Yollarına’ olarak bilinen bir parça var mesela. ‘70lerin sonu gibi orijinalinin (Delalê ) Şivan ve Gülüstan Perver tarafından okunmuş bu parçayı albümde orijinal haliyle yeniden dinleyicilerle buluşturduk.
Yine mesela daha önceki çalışmalarımızda bestesi Delil Doğan’a ait olan Cane Cane’yi de yeniden söyledik.
‘Ağrı dağından uçtum çayır çimene düştüm’ şarkısı ‘hım hıme torevane’ Zazaca, Ağrı’da Zazalar neredeyse yok gibidir. O yüzden Ağrı Dağı nerede Zazalar nerede!
Ezgileri çalıp sözleri değiştirdiklerinde bir Zaza türküsünü Ağrı Dağı’na taşımak gibi komik durumlar da ortaya çıkıyor yani…
Bu şarkıları Kürtçeden Türkçeye çeviren kişiler ezginin orijinaline dokunmamış, sadece yöresini yazmış. Fakat ne yapmış; ritmik özelliklerini değiştirmeden Türkçe sözler yazmış üstüne. Ama mesela yöresel lelele lololo gibi yerlerini de değiştirmeden devam ettirmiş. Elbette ki bu şarkılar farklı bir çok dilde söylendi, seslendirildi, ama bu müzikleri kaynaklarını görmezden gelerek Türk müziğine mal etmek bir asimilasyon politikasıdır, yok saymaktır. Zaten burada şarkıyı çeviren kişinin etik duruşu devreye giriyor. Bir şarkıyı çevirirken bu bir beste mi, anonim mi bakılması gerekir. Kaynağa saygı duyulması eğer bir bestecisi ya da derleyen kişi varsa öncelikle o bulunup izin alınmalıdır.
BİZE YAPILANI YAPMAMAK İÇİN HASSAS DAVRANDIK
Şahiya Stranan albümü sayesinde yıllarca anonim ya da beste olarak dinlediğimiz şarkılar, türküler gün gelip karşımıza asıllarıyla çıkıyor, ki bunlardan biri de ‘Ada Sahilleri’…
Evet, Ada Sahilleri bir çok dilde söylenmiş ama burada şöyle bir şey var Ada Sahilleri’nin sözleri ünlü bir Kürt düşünürü olan Pire Merd’e aittir.
İlk albümden sonra kendimize şu soruyu da sormaya başladık; bu ezgi tam anmayla Kürt ezgisi mi yoksa Kürtler de başka halklardan etkilenmiş? Albüme yazmak zorunda kaldığımız açıklamalar oldu çünkü bu şarkılar başka halklar tarafından seslendirilmiş de olabilir, ezgilerin kaynağı başka diller de olabilir. Bu nedenle ilk albümdeki kapak yazımızın içeriğini değiştirdik.
Kürtlere uygulanan asimilasyon politikasının bir benzerini başka halklara karşı yapmamak için hassas davrandınız anlaşılan…
Evet, kesinlikle bu ezgilerin bu halkın toplam kültürünün bir ürünü olduğunu; Ermenice, Arapça, Keldanice, Süryanice seslendirilmiş olduğunu belirttik. Çünkü bu konuda dikkatli olmak zorundayız. Sanatçıya her şey mübah değildir çünkü bir halkın kültürünü derliyorsunuz. Bu ezgi kimindir, öyküsü, bestecisi, kaynağı var mıdır? Bunların hepsini dip not olarak düşmek zorundasınız. Bu anlamda çalışmamız boyunca bu etik kurala dikkat etmeye çalıştık. Ama daha önce de söyledim, en büyük eksikliğimiz bunların yazılı hiçbir kaynağa dayanmaması. Bu çalışma aslında diğer halklar açısından cesaretlendirici olmalı başka halkların kendi kültürlerine sahip çıkması anlamında bir teşvik olmalı.
KÜRTÇE SÖYLENİYORSA ERMENİCE DE SÖYLENİYORDUR
Asıllarının Kürtçe olduğunu tespit etmek konusunda nasıl bir yöntem izliyorsunuz?
Aslında tarihe ve yaşadığımız coğrafyaya baktığımızda bir ezgi Kürtçe söyleniyorsa misal Ermenice de söyleniyor. Bizim çalışmamız içerisinde bunlar da var, çünkü biliyorsunuz Mezopotamya bir halklar beşiğidir. Buradaki halklar yüzyıllarca birbirlerini etkilemişlerdir. Oldukça zengin ve ortak bir kültür vardır Mezopotamya’da.
Kürt halk ezgisi genel hatlarıyla; gırtlak ve ritmik özellikleriyle kendini ele verir. Kürt müziğinin belli ritmik, ağız veya yöresel söylenişlerinden çıkardığımız gibi yüzyılın basından beri ünlü Kürt müzisyenler tarafından kayda alınmış, söylenmişliklerini de baz alıyoruz. Tahsin Taha, Mehmet Şexo, Mehmet Arife Cizrawi gibi Kürt halk müziğinin temel taşlarından sayılan bu sanatçıları kendimize kaynakça olarak aldık.
Albümde Aslına Çevrilmiş Bazı Türküler
Ada Sahilleri – Goraniy Behar
Dersim Dört Dağ içinde – Nazliyê
Bir Mumdur – Yek Mûmik
Gitme Turnam Gitme- Wi Sar Dîyen
Ben Yetim – Lê Dotmam
Siverek’in yolları – Delalê
Mendilim Yele Yele – Newroze Newroz
Evlerinin önü Yoldur –
Nîn e Nîn e