Değişik Şiddet Biçimleri
Haklı ve haksız savaşlar ayırımı çok kuşkulu bir ayırımdır; çünkü her iki taraf da kendini bir saldırıya karşı savunma yapıyormuş gibi göstermekte çoğu zaman başarılı olmuştur. Saldırgan savaşların savunma kılıfına bürünmediği hemen hiç görülmemiştir. Haklı olarak hangi tarafın savunma nedeniyle savaşa girdiği sorusuna çoğu zaman savaşı kazananlar, bazen de çok uzun bir süre sonra nesnel tarihçiler karar verir. Herhangi bir savaşın savunma amacıyla yapıldığı izlenimini vermeye çalışmak iki şeyi ortaya çıkarır. Bunların birincisi, en uygar ülkelerde bile insanların çoğunluğunun yaşamlarını, özgürlüklerini koruma amacı dışında ölmeye ve öldürmeye zorlanamadıklarıdır, ikincisi de milyonlarca insanı saldırı tehlikesiyle karşı karşıya bulunduklarına, bu yüzden de kendilerini savunmaları gerektiğine inandırmanın zor olmadığıdır. Bu tür kandırılma insanların kendi başlarına, bağımsız olarak düşünüp duyamamalarından, halkın çoğunluğunun duygusal bakımdan siyasal önderlerine bağımlı olmalarından doğar. Bu tür bir bağımlılık olduğu sürece güç kullanarak ve kandırma yoluyla sunulan her şey gerçek olarak kabul edilecektir. Varsayılan bir tehdide inanmaktan doğan ruhsal sonuçlarla gerçek bir tehdidin yarattığı ruhsal etkiler elbette aynıdır, insanlar kendilerini tehdit altında duyarlar; kendilerini savunmak için de öldürmeye, yok etmeye hazırdırlar. Paranoya kuruntularından doğan öldürülme korkusunda da aynı mekanizma işler; ama burada söz konusu olan bir insan topluluğu değil tek bir bireydir. Her iki durumda da insanlar öznel olarak kendilerini tehlike içinde duyar, buna karşı saldırganlıkla tepkide bulunurlar…
Erich Fromm
Sevginin ve Şiddetin Kaynağı
