Salim, merdivenleri koşarak çıktı; kalın tabanlı siyah ayakkabılarıyla tahta merdivenlerde gürültülü yankılar uyandırdı. Ağır ayakkabılar, diye düşündü, insanın bileklerini acıtıyor. Merdiven sahanlığına gelince güm güm vurdu ayaklarını yere. (Hikmet amca duymadı). Kapıya baktı. (Hikmet amca, kapısını boyamış.) «Hikmet amca, kapısını boyamış,» dedi soluk soluğa. Zayıf, patlak gözlü, hastalıklı görünüşlü bir çocuktu; birden soluksuz kalıyordu. Elini göğsüne götürdü. (Orası acıyor.) Koyu yeşil boyalı kapıya baktı gene; elini cebine soktu, bir tebeşir çıkardı ve kapının karanlık bir köşesine becerebildiği tek yazıyı yazdı: Çarpı işareti.
Henüz yazı yazamıyordu. (Gazete de okuyamıyorum.) Oysa, ondan bir buçuk yaş küçük kardeşi Ömer, resimli romanlara bakıp da okuyormuş gibi yaparak neler uyduruyordu. Güldü. Boynunu ileri uzatarak, «Hikmet amca!» diye bağırdı. İçeriden bir gürültü geldi. «Annem, bir dakika seninle konuşmak istiyor!» Tebeşirle kapıya yeni bir çizgi çekmeyi düşünürken birden kapı uzaklaştı ve Hikmet amca göründü. Salim, gülmeğe başladı. «Salim! Durup dururken neden gülüyorsun?» «Bilmem; gülmem tuttu işte.» Sonra aceleyle ekledi: «Kapıyı boyamışsın.» Hikmet, ağzının içinde bir şeyler mırıldandı. «Biraz vaktiniz varsa annem sizinle görüşecekmiş.» Hik-met’in yüzüne baktı, yeniden gülmeğe başladı. «Ne yapacakmış annen beni? Çok mu komik bir şey yapacakmış?»
«Çok mu komik bir şey yapacakmış?» diyerek Hikmeti taklit etti ve hemen merdivenlere doğru kaçtı. Hikmet onu kolundan yakaladı, birkaç kere yerden kaldırıp bıraktı; kalın ayakkabılar tak tak etti, «Yeni kunduraların döşemeyi delecek Salim.» Gülmesinin arasında, «Kundura değil onlar,» diye karşılık verdi çocuk. «Kundura daha kaba olur.» Gülmekten vazgeçti, parmağını Hikmet’e uzattı: «Annem sana mektup yazdıracak galiba.» «Sen yazsana.» Salim, suratını astı: «Biliyorsun işte yazamadığımı.» Ayakkabılarıyla pat pat, yere vurdu. «Beni kızdırmak için mahsus böyle söylüyorsun; yazamıyorum işte.» Patlak gözlerini açarak Hikmet’in yüzüne baktı, üzüntüsü geçti. «Sen neden bu kadar komiksin Hikmet Amca?» Koşa koşa merdivenlerden indi: Dan dan. Aşağıya varmadan seslendi: «Annem gelecek sana; kâğıdı varmıymış diyor.» Gözden kayboldu. Hikmet, kapının önünde durdu: Neden beni görünce gülüyor?
İnsanlardaki zavallılığı, önce çocuklar seziyor galiba. Delileri de önce onlar kovalar. Eğilip yerden taş alan yüzlerce deli birden gördü kafasında; yüz milyonlarca çocuk, on binlerce deliyi kovaladı. Salim’le iyi geçinmeliyim. «Saçmalama,» diye homurdandı, içeri girerken. Kapıyı kapamak için elini yuvarlak tokmağa uzattı, kolu havada kaldı: Gülünç mü, güldürücü mü? Çocuklardan kendini koruyamazsın, görünüşe aldanmaz onlar.
Yüzünü buruşturdu: Kafamda deliler dolaşıyor: Birbirlerini su birikintilerine itiyorlar, dillerinin ucuyla parmaklarını yalayarak koşuşuyorlar. Eşya insana inatçı bir direniş gösterdiği zaman hep birlikte üstüme çullanıyorlar: Delice bir şey yap! diye bağırıyorlar vızıltılı seslerle. Eşya sana karşı mı geliyor, kır onu! Sana boyun eğmeyen otlara vur tekmeyi! Her şeyi parçala. (Kafanın huzuru için yap bunu, kafanın huzuru için yap bunu. Durmadan başını salla; iyi gelir, iyi gelir.) Hepsi birden başlarını sallıyor. (Denge için, denge için.)
Hep birlikte mırıldanıyorlar: İnsanlara kaptırma nencum, mecnun koşuşma, onlara uyma, insan bir makinedir, bir yerde bozulur, yavaş kullan aklını, şimdi biraz dinlen, şimdi hep birlikte saçmalayalım, aklımızı dinlendirelim, mantığımızı dinlendirelim, rüyada yaşıyalım. (Aman dikkat et, kafanı bir yere çarpma. Deliler uzun yaşar, budalalar uzun ömürlü olur, aptallar rahat eder.) Hayır! doğru değil bu.
Elini kapı tokmağından kurtarmak istedi. Çocuklara dikkat et. (Seni ele verirler.) Çocuklardan nefret et. Onları kov yanından. Yerden taş al, yerden taş al. (Sonra başa çıkamazsın onlarla.) Yalnız, acele etme, acele etme! Hemen sokağa çıkma. (Seni bekleyen tehlikeleri biliyor musun?) Yolda kendini koru; durup dururken sana bakanlara aldırma. (Kendini eleverirsin sonra.) Hepsi delidir, dikkatli ol. Kimseye belli etmeden yavaşça evine doğru yürü, sonra birden kapıdan giriver. Yoksa, bütün emeklerin boşa gider; seni birden yakalar. (Ne yakalar? Bilmiyoruz; fakat, hiç belli olmaz.)
Duvardaki bir çatlağa bakıyordu. Askerde, yedeksubayda, ilk manga nöbetini tuttuğum gündü, albayım; birdenbire delirdi. (Unut onu, unut onu.) İnsan aklına hiç güven olmuyor albayım; bizim devrede, onunla birlikte üç kişi oldu. Belki iyileşmişlerdir canım.) Bütün gücüyle karyolanın demirine yapışmıştı albayım; onu oynatamadık bir süre yerinden. Sen kaçmışsındır Hikmet. Yavaşça uzaklaştım albayım. Fakat onu gördüm bir kere. (Bir daha gördün mü? Bir daha ondan söz edildiğini işittin mi? Belki de başına gelmedi böyle bir şey.) Daha yarım saat önce bir şeyi yoktu, albayım; sadece hüzünlü olaylar naklediyordu bize. (İnsan, nöbet günü, akşama doğru pek neşeli olmaz.) Annesinin, babasının intihar ettiğinden filan bahsediyordu. Biz de aklımıza gelen intiharları anlatıyorduk: Osman’ın sekizinci kattan aşağı atlamasını filan. (İnsan, askerlikte pek insaflı olmaz.) Onunla alay edenler bile vardı. (Nereden bileceksin? Nereden bileceksin?) Üzerime mandalar geliyor, diye bağırdı birden. Öteki, bu kadar saldırgan değildi albayım; bahçede tek başına dolaşıp kendi kendine gülümsuyordu saçmalama da bir sigara versene diyerek gülüyordu. Elbiseleri bol gelmişti üzerine: Elleri kaputun içinde görülmüyordu. Kollarını sıvayarak alıyordu sigarayı. Sonra, büyük adımlar atıyor ayaklarına dar gelen postallarını gıcırdatarak yavaş yavaş uzaklaşıyordu. Yürüyüşü hiç bir askerî adıma uygun değildi albayım; iç hizmet talimatnamesine aykırı bir deliydi. Kimse kimseye aman vermiyordu üstelik: Akıllılar bile birbirlerini su birikintilerine itiyorlardı. Piyade taliminde binbaşı, kızdığı öğrencilere, çamurun içine ‘yat’ komutu veriyordu. Fakat ‘o’ hiç bir komuta uymuyordu albayım. Bir keresinde durup dururken, sınıftan çıkıp gitmişti; binbaşının şaşkın bakışlarına aldırmamıştı. Binbaşı bile sonradan akıl edebilmişti kızmayı. Böylelerini, savaşta olsa, divanı harbe verirler değil mi albayım? Çünkü bütün mektebe kötü örnek oluyordu: Bizim yakamızdan bir numara düşse, o hafta izinsiz kalıyorduk; o, postallarının bağlarını bile söküp atmıştı. Her yerde tartışma konusu oluyordu: Genç subaylar —teğmenler filan— ona göz yumulması gerektiğini ileri sürdükleri zaman, binbaşılarla yarbaylar bu görüşe şiddetle karşı çıkıyorlardı. Biz de ona iyi davranmıyorduk: Onunla alay etmemek elden gelmiyordu; çünkü ona takılmak çok kolaydı. Sonra bunun da tadı kalmadı tabii. Ben biraz çekimser davranıyordum; üniversiteden sınıf arkadaşımdı, bir kötülüğünü görmemiştim. Yalnız, onu kerhanede dolaşırken görenler vardı. Ben de görmüştüm. İçeri girdiğini gören yoktu. Zayıf bir ilgi duyardım ona; pek sevmezdim. Benden çalışkandı, tıraş olmazdı, kötü giyindiği bile söylenemezdi. Askere gelmeden «tedavi gördüğü» ileri sürülüyordu. Askerdeki cesareti yoktu o zamanlar; şimdi de bütün garip tavırları yetmiyormuş gibi, üstelik bizimle alay eden bir ifade vardı yüzünde. Tabii biz aldırmıyorduk; üstlerimiz aldırıyordu. Yalnız, hakkında alınacak tedbirler konusunda anlaşmazlık vardı. Bir kere askerliğe başlamıştı; terhis edilirse, ona özenenler çıkabilirdi.
Daha bir ay geçmeden postallarını değiştirmişti; eskileri kötü kokuyormuş. (Doğruydu.) Yeni postallarının da bağlan yerlerde sürünüyordu; uzun kaputunun etekleri çamur içindeydi. Askerliğin yüz karası olarak ortada dolaşıyordu. Herkesi güç durumda bırakıyordu. Bir akşam yemeğinde bisikletle yemekhanede dolaşmağa kalkmıştı. Nöbetçi çavuşun bisikletinden yararlanmıştı. Mesele çıkarılmadı; olay örtbas edildi. Elbiseleri ilk dağıttıkları gün, kaputuna itiraz etmeyen tek öğrenciydi. Daha o zaman anlamalıydık, diyorlardı. Biraz geç kalmışlardı.
Elini kapı tokmağının üzerinde unutmuştu; oysa gözleri, elinin üstündeydi. Kapıyı yeşile boyamışım; boyaları akıtmadım. Kâmil Bey, gecekondusunu boyarken akıtmıştı. Fırçayı kuvvetle sürersin, tahtaya yedirirsin boyayı. Gecekondunun duvarları yapılırken Kâmil Beyin oğlu Nihat* la birlikçe çalışmıştık, kerpiç karmıştık. Çamuru alıyorsunuz, içine saman çöpü koyuyorsunuz. Güneşin altında deliler gibi çalışmıştık. Üçüncüsü kimdi? Adı neydi? Hiç de çalışmıyordu, deliler gibi. Sınıfın tembelleri arasındaydı. Galiba, başının arkasına bir ağrı saplandığı için çalışamıyormuş. (Hep başka rahatsızlıklardan yakınırlar.) Ne yapıyordu? Evet, koridorda anahtarlığını havaya atıp tutuyordu. Önce tavana kadar hızla savuruyordu. Sonra yakalıyordu. Peki, ne var bunda? Herkes yapar. O, çok yapıyordu. Bütün teneffüslerde yapıyordu. Bazıları da çok tespih çeker. O başka. Neden başka? Bu işler nereden idare ediliyor? Kim karar veriyor bütün bunlara? Üstelik çok ustalaşmıştı: Üniversitenin en iyi anahtarlık yakalayıcısı olmuştu. Başka davranışlarıyla da ilgi çekiyordu: Dekana bir mektup yazmıştı: Sayın dekan, bazı derslere çok az öğrenci devam etmektedir. İmtihanlarda bu derslerden kopya çekilerek geçinmektedir. Ben, kopya çekmediğim için, kalmış bulunuyorum. Bu derslerin kaldırılmasını ya da gereken ciddiyetle yeniden ele alınmasını rica ederim. Saygılarımla. isim, adres, imza filan hepsi tamamen doğruydu. Dilekçe, ilgili kürsüye gönderildi ve anahtarlık fırlatıcısı, bir yıl daha kaldı o dersten. Çalışamıyordu. Kendisini çalışma masasına zincirle bağladığı halde çalışamıyordu.
Merdivende bir ayak sesi duyuldu. Kafasının bir yanı dul kadının yaklaştığını sezdiği halde, bir başka yanında ilgisiz düşüncelerin etkisi devam etti: O zamanlar fırçayı bu kadar iyi kullanabilseydim, Kâmil Beyin kapılarını ben boyardım. Ben, ne anahtarlıklarla uğraştım, ne de tespihlerle: Kerpiç yaptım. Oysa öteki —ayağından masaya bağlı olan— zincirlerini sürükleyerek su dolu leğenin yanma gidiyormuş kayıklarım yüzdürmek için. İşin saçmalığını bal gibi biliyorum, diyordu. Gene de kâğıt bacalı kâğıt gemilerimi yüzdürmekten kendimi alamıyorum. İradesini zayıf buluyordu. Kâmil Beyin karısı da çok biberli çorbalar yapıyordu. Yemeği yere bağdaş kurarak yerdik; yadırgamazdım.
Dul kadını gördü kapı aralığından; telaşlandı. Neredeyse kadının yüzüne kapayacaktı kapıyı. «Buyur Nurhayat Hanım,» dedi zayıf bir sesle. Kadın çekinerek, «Rahatsız ettim kardeş,» diye sokuldu. «Bir mektup yazdıracaktım bizim oğlana.» Bu kadının da bir kocası vardı, onunla yatıyordu. Zor iş olmalı rahmetli için. Üç tane de çocuk… Kadının kapıda durduğunu gördü, yolu kapadığını anladı. Kenara çekilerek, «Ayaklarını çıkarma Nurhayat Hanım,» dedi. «Ev zaten kirli.» Sözümü dinlemedi. Ayaksız dolaşırsın o halde; sen bilirsin. Kadından çamaşır sabunu ve yağ kokuları yükseliyordu. Ellerinin çatlakları arasında, şişkin ve yağlı derisi parlıyordu. Kıpkırmızı elleri var. Çizgilerle dolu soluk yüzü ve elleri, sanki aynı inşanın değildi. Kara bir çalı gibi karışık kaslarıyla uzun kirpikleri arasında gözleri kaybolmuştu. Ten rengi kalın çoraplar giymişti; üstüne de dizine kadar gelen siyah yün çoraplarını geçirmişti. Entarisinin üst kısmını, bluza benzeyen kısa bir şey örtüyordu yer yer.
İnsan nesli yeryüzünde görünmeden önce yaşamış zırhlı hayvanların bugüne miras bıraktıkları küçük akrabalarına benziyordu. Kabuklarının verdiği zorlukla ağır ağır yürüyen bir hayvan… döşemeleri titretiyordu. Odaya girince hemen masanın yanına geldi, yaslandı; kendi yaslanmadı, elbiseleri yaslandı. Derisi, eti çok daha derinde… Elini koynuna soktu, elbise ya da çamaşır tabakaları arasından ikiye katlı bir zarf çıkardı. Hikmet’e uzattı, «Cevabı yazmadan bir daha okuyalım, olur mu kardeş?» ¦dedi inceltmeye çalıştığı bir sesle. Başörtüsünü takmamış: Artık iyice kardeş olduk demektir bu. Bir iki tokaya rağmen siyah saçları dağınıktı, yüzünün orasına burasına savrulmuştu. Hikmet, sandalyesini masanın önüne çekti, karnını keskin çıkıntıya dayayarak oturdu. Oldu. Nurhayat Hanım, hırkasının cebinden buruşuk bir kâğıt çıkardı: «Suna yazıver istersen.» Hikmet, masanın tek çekmecesini karıştırarak, «Olmaz,» dedi. «Bende daha düzgünü var.»
Önce, askerden gelen mektubu bir daha okudular. Nurhayat Hanım, masanın yanından Hikmet’e doğru sarktı; Hikmet de mektubu tam karşısına koydu özenle. Hangi şarkıyı okuyacaksınız Bayan Nurhayat? Parmaklarını açarak masanın kenarına dayadı. Ben de size piyanoda refakat… «Oğlanın yazısı düzgün mü?» «Anlaşıldı,» dedi Hikmet, «İçimden okutmayacaksın bana. Buyur dinle:
Pek möhterem annecim
Asker ocağında sizlere 3 mektupumu yazıyorum. Beni şimdi hayvanlara verdiler. Atlara katırlara bakıyorum. İçtimada uzun çavuş beni ayırdı. İstiklal muharebesinde atlar çok mühimmiş dedi bize anlattı. Mustafa Kemal paşa askeri toplamış anlatmış. Türk nalbantları demiş. Atlarımızı artık kendimiz nallamalıyız. Çavuş senin yazın iyi dedi bana. Ben de tavlanın kapısına iç tarafa at binenin kılıç kuşananın yazdım. At nallamasını öğretti çavuş bana. Başkaca bir iş yapmıyorum bu sırada. Buralarda kış erken bastırıyor. Subay mahfelindeki sobayı bana yaktırıyorlar. Elimden iş geldiği için subayların hizmetine baktığım oluyor.
Geçen mektubumda söz ettiğim teğmen de okumaya meraklı. Odasında yazıyormuş Mahmut söyledi. Temsil verdirecekmiş. Beni çağırdı Hidayet dedi. Sende benim temsilimde oynarmısın. Bana okudu. Tabur Kumandanından izin almış. Cumhuriyet bayramına hazır edecekmiş. İstiklal muharebesinden olacak içinde eski Türk savaşçılarından da yazacak. O kısmını pek anlayamadım. Sende bir askerin komutanla konuşmasını yazar mısın dedi ben nasıl yazarım dedim. Orta birden ayrıldım dedim. Fakat Türkçeci beni severdi biliyormusun! Bir gün ağaçları yazın demişti, ağaçlar demiştim bende uzun dalları gökyüzüne uzanır, o zaman dil bilgisi öğreniyorduk, daha düzgün yazıyordum elbette. Şimdi bilemem kendisini mektuplardan gıyaben tanıdığım Hikmet abi ne diyor. Mektupları okuyunca ne diyor acaba. Ağaçlar demiştim kuru dallarını uzatarak bulutlardan yağmur bekler. Aferin demişti türkçeci nasıl yaptın bu benzetmeyi. Bilmem dedim öyle geldi.
Teğmen anlattı askerin paşayla neler konuşacağını. Bende ekledim. Sen istersen dinleme başını ağrıtırsa. Hikmet ağabey zahmet olmazsa acaba okurmu. Ne yapalım askerde vakit geçiriyoruz. Belki bir tanıdık bulsaydık yazıcı bile yaparlardı beni. Mektupları Hikmet abiye okutuyorsanız bana biriki satırla bildirir nasıl olmuş. Zati kısacık bir parça. Aşağıya yazdım teğmen düzeltti.
GENERAL: Gecenin bu vaktinde üşümüyor musun evladım? Hava soğuk ve rutubetli.
ASKER-. Evet hava soğuk generalim. Üşümüyorum fakat.
GENERAL: Nöbet tutmak için kötü bir hava. Bir ses.
duydun mu?
ASKER: Dallar çıtırdıyor generalim. Hayvanlar olmalı. Nöbet bizim işimiz. Siz dinlenin.
GENERAL: Korkmuyor musun?
generalim. Dallar, kollarını kavuşturmuş insanlara benzer. Yapraklar hışırdar, soğukta ısınmak için ellerini birbirine sürten insanlar dolaşıyor sanırsınız.
GENERAL: (Askerin bu sözüne biraz kızmış gibi görünür. Kaşlarını çatar.): Ben öyle sanmam. (Aslında kızmamıştır.)
ASKER: Horozun sesi duyuluncaya kadar insan bir tedirgin olur. Derler ki o zaman ruhlar, mezarlanndaki yataklara girerlermiş.
GENERAL (Bu’ defa sahiden kızar.): Boş inanışlar bunlar. Anladın mı?
ASKER: Anladım komutanım. (Sözü uzatmaz.) GENERAL: Canlı düşmanları gözetle. Ölü düşmanlardan da korkma. O kadar.
Oğuz Atay
Dul Kadın, Tehlikeli Oyunlar