Vücudumuzdaki tüm organlar arasında en yüksek yenilenme hızı ve kapasitesi karaciğere aittir. Karaciğerin 5 lobundan 3’ünün (yani %60 civarının) alınması veya zedelenmesi durumunda bile karaciğer kendisini %100’e tamamlayabilir.
İnsan Türüyle İlgili Gerçekler
Karaciğer 2 nedenle meşhurdur: ilki, diğer organlara kıyasla çok fazla sayıda bulunan görevleridir. Birçok organ belli başlı işleri yapmak üzere özelleşecek biçimde evrimleşmişken, karaciğer daha “genelci” bir evrimsel sürecin ürünü olmuştur. Safradan kan plazması proteinlerine kadar, kolesterolden yağ taşıyıcı proteinlere kadar çok sayıda kimyasalın üretiminden sorumludur. 1 numaralı enerji kaynağımız olan glikozu ve kan taşıyıcı hemoglobini oluşturacak demir elementini depolar, zehirli amonyağı üreye çevirir, kanı ilaçlar ve diğer zararlı kimyasal maddelerden arındırır, kan pıhtısını düzenler, bazı savunma faktörlerini üretir, bakterileri kan akışından ayıklar ve daha nicesi…
1.5 kilogram civarında kütleye sahip karaciğeri meşhur yapan ikinci özellik, kendi kendini yenileme (rejenerasyon) özelliğidir. Vücudumuzdaki tüm organlar arasında en yüksek yenilenme hızı ve kapasitesi karaciğere aittir. Karaciğerin 5 lobundan 3’ünün (yani %60 civarının) alınması veya zedelenmesi durumunda bile karaciğer kendisini %100’e tamamlayabilir. Fare ve sıçanlarda olduğu gibi, insanlarda da bu yenilenme, yıkımdan sadece 5 dakika sonra başlar ve yalnızca 5-7 gün alır. Bu gerçekten de bir organ için baş döndürücü bir yetenektir.
Ancak akla hemen bir soru gelmektedir: karaciğer bu kadar hızlı bir şekilde kendini yenileyebiliyorsa, nasıl oluyor da insanlar karaciğer yetmezliğinden ölmektedir? Karaciğer yetmezliği her sene 10.000 civarında insanı öldürmektedir. Bu nasıl oluyor?
Karaciğer yetmezliğine neden birçok sebep bulunmaktadır: Hepatit B, Hepatit C, alkolizm, siroz, hemokromatoz ve yetersiz beslenme. Fakat bu tür karaciğer yetmezliği genellikle hızlı bir şekilde gelişmez. Çoğu zaman karaciğeri hızla çökerten nedenler arasında asetaminofen (Tylenol) aşırı dozu, küçük yaşlarda Hepatit A, B, C gibi hastalıklar, bazı ilaçların ve sözde “doğal tedavilerin” (örneğin çeşitli otların) beklenmedik yan etkileri, vahşi mantarların tüketimi bunların en sık görülenleridir. Bunlar karaciğeri çok hızlı bir şekilde çökerterek yenilenme hızının üstesinden gelebilir.
Bu tür hastalıkların genellikle öldürme mekanizması, karaciğer hücrelerinin üstesinden gelemeyeceği kadar hızlı zarara ve yıkıma neden olmasıdır. Kimi zamansa karaciğer yetmezliği, birden fazla etmenin aynı anda etkisinden doğar. Uzun dönem enfeksiyonlar, güçlü ilaçların (genellikle mecburi) kullanımı, zehirlenmeler, alkolizm, vb. unsurların karmaşık etkileşimi, karaciğeri kitlesel olarak yıkabilir.
Bu durumda son derece ilginç bir vaziyet ortaya çıkar: hasar görmüş karaciğer hücreleri, karaciğerin hızlı yenilenme (rejenerasyon) becerisini kullanarak hızla çoğalırlar. Yani karaciğer kendisini “tedavi” edeceğine, yaralı dokuyu hızla çoğaltır. Bu tür dokular, karaciğerin kendi yumuşak dokusundan çok daha serttir. Bu nedenle karaciğer sertleşmesi, yani siroz gelişir. Bu durumun karaciğer boyunca birikimi, nihai olarak kronik karaciğer yetmezliğiyle sonuçlanır.
Hazırlayan/ kaynak: ÇMB (Evrim Ağacı)
Kaynaklar ve İleri Okuma: Journal of Cell Physiology, Mayo Clinic, WebMD, Merck Manual ve ScienceDaily
