BİR
İngiliz tragedyasının bir tekilliği olan ve Fransız duygularına pek itici geldiği için Voltaire’in sarhoş bir yabanıl dediği Shakespeare,[126] yüce ile aşağılığın, korkunç ile gülüncün, kahramanca ile parodinin kendine özgü karışımıdır. Ama Shakespeare bir kahramanlık dramasının önsözünü söyleme görevini hiçbir zaman soytarıya bırakmaz. Bu buluşun hakkı koalisyon bakanlığınındır. Mylord Aberdeen, İngiliz soytarının değilse bile, hiç değilse İtalyan Pantaloon’un[127] rolüne çıktı. Bütün büyük tarihsel devinimler, yüzeyde kalan gözlemciye, sonunda yatışıp fars olmuş ya da hiç değilse bayağılık olmuş gibi görünür. Ama bununla başlamak yalnız Rusya’yla Savaş[128] adı verilen tragedyaya özgü bir durumdur. Cuma akşamı bakanlığın resmi bildirisine yanıt olarak bakanlığın verdiği söylevin anında tartışılıp oybirliğiyle benimsendiği her iki Parlamento Kamarasında bu tragedyanın önsözü ezberden okundu ve dün öğleden sonra, Buckingham sarayında tahtında oturan kraliçeye sunuldu.
Karl Marx, “The War Debate in Parliament” [İngilizce yazılmıştır.].
New York Daily Tribune, March 17,1854.
İKİ
Şu yaramaz Roderich Benedix, ardında “Shakespearoma-nia”ya karşı yazılmış kalın bir cilt pislik bıraktı. [129] Bu kitapta titizlikle gösterdi ki Shakespeare bizim büyük şairlerimizin, hele modern zamanlardakilerin eline su dökemez. Shakespeare, salt şişko Benedix çıksın diye olacak, o yüksek kaidesinden aşağı atıldı. Yalnız Şen Kadınlar in ilk perdesinde bütün Alman yazınında olduğundan daha çok yaşam ve gerçeklik vardır, ve yalnız Launce, [130] köpeği Crab ile birlikte, Alman komedyalarının topundan daha değerlidir. Karşıtlık şurda ki, Shakespeare çoğu kez teklifsiz bir tarzda çözümlerinin (dénouement) hakkından gelir ve buna uygun olarak usandırıcı, ama gerçek yaşamda kaçınılmaz olan gevezeliği kısa keser ya, koca kıçlı Benedix bu teklifsiz tarzla ilgili, ciddi olduğu denli ucuz tartışmalara kendini vermek istiyor. Bırakalım kendi yolunda yürüsün.
Engels’ten Marx’a, 10 Aralık 1873.
Marx and Engels, Selected Correspondence, Moscow, 1975, p. 269.
ÜÇ
En genel mülkiyet biçimi para ile kişisel özellik arasında ne denli küçük bir bağlantı olduğunu, ikisinin birbirine ne denli doğrudan doğruya karşıt olduğunu Shakespeare daha o zaman bizim teorici küçük-buıjuvalanmızdan iyi biliyordu:
Onun şuncası karayı ak, çirkini güzel, yanlışı doğru, Alçağı soylu, yaşlıyı genç, korkağı yiğit eder.
Bu sarı köle…
Azmış cüzamı tapılası kılar…
Bu odur ki Geçkin dulu yeniden gelin eder;
Miskinhanede etleri dökülmüş olsa da,
Aptallar için yeniden albeniler…
Sen, Görünür Tanrı!
Kaynaştırıp öpüştürürsün bütün olanaksızlıkları! [131]
Karl Marx and Friedrich Engels, The German Ideology.
Marx and Engels, Collected Works, vol. 5, Moscow, 1976, p. 230-31.
DÖRT
Akşamlan dinlenmek amacıyla Roma iç savaşları konusunda Yunanca aslından Appianos’u okuyorum. Çok değerli bir kitap. Yazarı Mısır doğumlu. Schlosser onun “ruhsuz” olduğunu söylüyor; belki de Appianos bu iç savaşların maddi nedenlerine inmeye çalıştığı için. Spartacus bütün eski tarihin en görkemli kişisi olarak gösteriliyor. Büyük general (Garibaldi değil), soylu kişilik, eski proletaryanın gerçek temsilcisi. Pompey, tümüyle alçağın biri; haketmediği ününü önce Lucullus’un başarısına (Mithiridates’e karşı), sonra Ser- torius’un başarısına (İspanya), vb. karşılık, ve Sulla’mn ve başkalarının “oğlanı” olarak kaptı. Bir general olarak Romalıların Odilon Barrot’u idi. İhtirasını Caesar’a karşı da göstermeye kalkışınca, işeyaramazm biri olduğunu kanıtladı. Caesar, kendisine karşı çıkan darkafalıyı şaşırtmak için olanaklı en büyük —kasıtlı olarak aptalca— askeri yanlışlan yaptı. Sıradan bir Romalı general, örneğin Crassus, Epi- rus’taki savaş sırasında onu altı kez silip süpürürdü. Ama Pompey ile her şey olasıdır. Shakespeare, Love’s Labours Lost [Aşkın Boşa Giden Emeği] adlı oyununda, anlaşılan, Pompey’in gerçekte ne olduğu konusunda bir izlenim edinmiş gibi görünüyor.[132]
Marx’tan Engels’e, 27 Şubat 1861.
Marx and Engels, Selected Correspondence, Moscow 1975, pp. 115-16.
Marx-Engels, Seçme Yazışmalar, lf s. 141-142.
Açıklayıcı Notlar
126 Semirame tragedyasının (1748) “Eski ve Modem Tragedya Üzerine Söylev” adım taşıyan önsözünde Voltaire, Shakespeare’in Hamlet’i üzerine şunlan yazmıştır: “Bu yapıtın sarhoş bir yabanılın fantazisinden doğduğu sanılabilir. Ama Ingiliz tiyatrosunu böyle saçma ve barbar kılan kaba biçim bozmalarında, Hamlet’te, önemli kendine özgülüklerden başka, gerçek bir dahinin yüce düşünceleri bulunur. – 224.
127 Pantaloon (Pantalone) – Italyan halk tiyatrosundan bir karakter; zengin, ama pinti ve aptal bir Venedikli tacir. – 224.
128 Ortadoğu egemenliği için Britanya, Fransa, Osmanlı imparatorluğu ve Sardinya birliğinin Rusya’ya karşı 1853-56 Kınm sa- vaşı’na gönderme. – 224.
129 Bu, R. Benedix’in Die Schakespearomanie adlı kitabına göndermedir. Bu kitapta Shakespeare’in Alman dramasma etkisi olumsuz eleştiriliyordu. – 225.
130 Shakespeare’in Two Gentlemen of Verona komedyasından bir karakter. – 225.
131 Shakespeare, Timon of Athens (Atinali Timon), 4. perde, 3. sahne. – 226.
132 Shakespeare, Love’s Labour s Lost (Aşkın Boşa Giden Emeği), 5. perde, 2. sahne. – 226.
Kaynak: K.Marx, F.Engels, Yazın ve Sanat Üzerine I, Çeviren: Öner Ünalan, Sol yayınları, Birinci baskı, 1995
