Yıl yanılmıyorsam 78’di veya 79. Göğün yakınlarına düşen yaylamızda yazın düğünler olurdu. Günler süren güzel düğünler. Bizdeki düğünlerde öyle çalgılı vurgulu aletler pek olmaz. Şarkılar sözle söylenir ve onlar eşliğinde halaya durulurdu. Yaşlılar genellikle ezberlerindeki Kürtçe eski şarkılarla, gençler ise taze sesleri ve yeni şarkılarla çıkarlardı sahneye.
Hatırlıyorum o yıl “Batmane Batmane” şarkısı, “De gêt Bayburt de gêt sende nem kaldı”, şarkıları düğünlerin vazgeçilmez parçalarıydılar.
Biri Kurmanca diğeri Türkçe. Biri daha vardı. O da Kirmanckî (Zazaca) söyleniyordu. Bu şarkının adı “Pirode” idi.
Ma ramenê yî wenê
Ma xewetenê yî gênê
İn lac kutkon mara se vonê
Pirode birayê mi pirode
Pirode kekê mi pirode
Cendirme polês metersên
Siqiyönetîmra metersên
Tifing xwo bigên xwo deston
Pirode kekê mi pirode
Pirode dezayê mi pirode
Herkesin söylemeye cesaret edemediği bu isyana davet eden şarkıyı isyancı bir ruha sahip olan amcamoğlu rahmetli Atik Hoca söylüyordu. “Ezo” ismi ve şarkılarıyla ilk olarak güzel insan Atik Hoca aracılığıyla karşılaştım. Düğünlerde şarkı söyleme sırası O’na gelince ilk “Pirode” ile açılış yapardı.
“Kimin bu şarkı?” sorularına “Ezo’nun” cevapları veriliyordu. “Hangi Ezo?” sorusuna “Wısfanlı Ezo” cevabı veriliyordu. Hani tanıdık biri komşu köylerden biri, gibi cevaplar.
Çok gençtim, 13’nde heyecanlı ve arayışlar içinde.
Bizde doğum günleri pek kutlanmaz. 12 Eylül benim doğum günüm. O yıl her sonbahar olduğu gibi yeniden doğduğumda sabah gözlerim ışığa değil karanlığa durdu… Kürtçe namına ne varsa yeraltına çekildi. İboların, Küçük Emrahların, Küçük Ceylanların, Çaçanların, Altınmeşelerin peydahlandığı lanetli bir zaman aralığına girdik. Kürtçe şarkıların darbe diliyle-dil darbeleriyle Türkçeleştirildiği yalakalık pahasına pazarlandığı bir kahpe zamandı artık zaman.
Yasaklı bir dilin çocukları olarak kekeme olan bizler artık dilsizdik. Dilsizdik artık biz, o dilsiz olan halk bizdik. Dilimiz içimize çekilmiş yaralı bir yürektik artık. Bedenimizin ışığı dilimiz, gırtlağımıza sıkışmış öylece duruyordu. Bir toplumun belleği dilidir derler, buruş buruştu belleğimiz artık. Işığımız dilimizle birlikte yok oluyordu. O milyonlarca sağır kulağı ve görme yeteneğini kaybetmiş gözleri tepesinde taşıyan bizlerdik. Zulüm kol geziyor, sözcükler içimizde puç oluyordu.
Her şeye rağmen büyüyorduk. Aradan 10 yılı aşkın bir zaman geçmişti. Kürt Özgürlük Hareketi tüm Bölge’de olduğu gibi Bingöl’de de etkisini gösteriyordu. Dilsiz bedenlerden sözcükler akıyordu sağır kulaklara, fısıltıyla. Hırıltıdan cümleler yapılıyordu. Bir bakıştan, bir işaretten, bir selamdan eylem yapılıyordu. Kapısı penceresi kapalı her oda, her yolculuk, Islah’ın kahvesi, kürsüler, bir araya geliş, gece ve gündüz artık isyana odaklanmış bir zulaydı. Kendi çapımızda bir araya gelen kılıç artıkları oluyorduk. Bu aynı zamanda toplumsal belleğimizin kendisini yeniden yaratma süreci oluyordu.
Sene 91’di Bingöl’e yakın Kasıman denen bir bölgede kızlı erkekli bir grup arkadaşımla piknik yapıyoruz. Az da olsa şehirden uzağız, polis asker gözlemiyor bizi. Dağdan gelen rüzgar yalıyor genç alınlarımızı… Halaya tutuşuyoruz ama ürkek… Sünni arkadaşlarımdan biri o Bingöl’ün güzel Zazacasıyla
Wusar diyên awkê Saxyêr xuşena dilo dilo
Kênek ha ver derîd pilasu şüwena dilo dilo
Erê wilay ti mi vîra nêşina dilo dilo
Feqîrê Çewlîg mi vîra nêşina dilo dilo
Omnun diyên awkê Saxyer pêsena dilo dilo
Ti qe çirê mir mektup nênusena dilo dilo
De mira vaj ti xuyêr komî ra tersena dilo dilo
De mira vaj ti xuyêr komî ra tersena dilo dilo
şarkısını söylüyor. Coşkuyla söylüyor, diğer arkadaşlarımın bir kısmı da peşinden aynı coşkuyla söylüyorlardı, anlaşılan çoğu önceden duymuş, biliyor şarkıyı.
Adeta ağzım açık dinliyorum. Ağzım açık, çünkü şarkı bir defa Kırmancki yani Zazaca, ikincisi ezgisi kulağa müthiş hoş geliyor. Üçüncüsü bir sevda türküsü, “bu inanılmaz güzellikteki şarkı da nerden çıktı?” diyorum.
Bingöl Türkçesiyle “Wısfan’lı Ezo’nun şarkısıdır bilmêrsın?” Nasıl bilmezsin der gibi bir cevap alıyorum.
“Yox valla bilmêrım” diyorum ve bir daha söylemelerini istiyorum. Kırmıyorlar bir kez daha söylüyorlar. Bir kez daha Ezo ile karşılaşıyorum. Başım gözüm üstüne…
Dağ taş dilim kesiliyor adeta, çevremizdeki meşe ağaçlarının baharla birlikte yeni açmış yaprakları dilime dönüşüyor, yapraklar dilim hışırdıyor. Aşağı dereden akan su kendi sesini bir kenara bırakmış zazaca “dilo dilo” diyor. Yerdeki çimenler, tepemizde uçuşan kuşlar kıyıda köşede kalmış ürkek bakışlar “dilo dilo” diye dilleniyor.
Seviniyor, kuşkanadı takmış gibi halaya duruyorum.
Derler ki şarkıların günahı yoktur.
Derler ki yasakları ilk delen sevda şarkılarıdır Ferhat ile Şirin’den bu yana.
Derler ki yeryüzünde bir tek sevda şarkısı vardır, herkes onu kendi dilinde söyler bütün hikaye bu.
İşte bizim dilimizdekini de Ezo söylüyor. Artık bilêrem…
Sevda şarkılarını yaratmış diller ölümsüz dillerdir, farkına varıyorum. Biliyorum bu aynı zamanda bir direniş şarkısı oluyor. Çünkü yasaklı bir dille söyleniyor ve bedel gerektiriyor. Oradaki o topluluk bu şarkıyla aynı zamanda yerini de belirlemiş oluyordu, bu sevda türküsüyle anadillerini yaşıyor-yaşatıyorlardı.
Daha bir yaşındayken gözlerini kaybettiğini öğreniyorum. Şarkılarından ötürü hapis yattığını ve devlet zulmünden kurtulmak için o haliyle yurt dışına gittiğini öğreniyorum. Öyküsü kendi halkına benzeyen, öyküsü doğduğu topraklara benzeyen bir halk ozanı diyorum.
Gönül gözleriyle gören ve halkı gibi boyun eğmeyen sancılı bir yaşamın halk ozanı. Bunun içindir ki sürgündü… Bunun içindir ki Yılmaz Güney’den sonra Ahmet Kaya’dan önce yaban ellerde ve ülke özlemiyle gözlerini yumdu. Kimseler bilmeden… Kimseler duymadan…
Ezilenlerin öyküleri iç içe geçermiş. Hangisi benim, hangisi senin, hangisi Rençber Eziz’in, ayırmak mesele. Akıp gidiyor zaman, devlet zulmü alıp gidiyor canları, bir halkın onuru ayaklar altında, yanıbaşımızda düşüyor canlar. Mahpuslar sürgünler, sessiz kalamıyorsun.
Biz de alıyoruz nasibimizi… Firari yaşantılar, cezaevleri derken yeniden Bingöl’e döndüğümde, zaman çok yaşayan beni, kırklı yıllarıma taşımış oluyordu.
Dilimizin artık gırtlağımıza gömülü olmadığı bir zaman dilimine gelmiştik. Artık bize ait bir sözlüğümüz vardı. Uzaklara ulaşmayı bilen sesimiz vardı. Tuzaklara dayanıklı yüreğimiz vardı. Aradan geçen zaman içinde çok can yitirerek… Dile kolay yüreğe ağır bedeller ödeyerek…
13 yıl aradan sonra Rençber Eziz’in benden önce doğduğu topraklara girdiğimde, çocukların, genç kız ve erkeklerin, yürüdüğüm sokakların, oturduğum kahvelerin, müzik malzemesi satan dükkanların, internet sitelerinin, bindiğim arabaların, gittiğim düğünlerin, çektiğim halayların, gezdiğim köylerin ve arkadaşlarımla yeniden çıktığım pikniklerin birçoğunda Rençber Eziz’in şarkılarıyla karşılaştım. Eziz bu kez o güzel şarkılarıyla Mikail Aslan’ın çok beğendiğim sesinde can bulmuştu. Yıllar sonra üçüncü karşılaşmam böyle olmuştu. Artık “bu kimin şarkısı?” diye sorular sormuyordum. Çünkü Wisfan’lı Ezo artık birikmiş anılarımdı.
Rençber Eziz ile Üç Karşılaşma – Turabi Kişin
Kaynak: ESMER ŞUBAT 2010 SAYI 59