Bulgaristan Halk Şarkıları / Bulgarian Folk Music – Horo Orchestra & Vassil Parvanov

İnsanoğlu hayatı kolaylaştırmak için genelleme alışkanlığını geliştirmiş. Ancak bu durum bizi ayrıntılardan kaçıran, yaşamı eğitim durumumuzun biçimlendirdiği düşünce kalıplarına indirgeyen bir tuzak olmuş çoğu zaman. İşte Balkan müziği kavramı da bilgi eksikliğinin ve medyanın etkisiyle gerçek içeriğinden çok uzak noktalara düşmüş. Bregoviç ve nefesli çalgı bandoları, coşku, klarinet, Bulgar kadın sesleri ve ille de Romanlar; Balkan müziği denince anımsanan birkaç imaj. Sizi bu çok konuşulan ama az bilinen coğrafyada kısacık bir etnomüzikolojik yolculuğa çıkarmak istiyoruz.

Bulgaristan Halk Şarkıları / Bulgarian Folk Music – Horo Orchestra & Vassil Parvanov: 1. Danubian Daichovo Horo (9/8); 2. Loveshko Horo (2/4); 3. Trajkovska Rachenitsa (7/8 ); 4. Vlyazla e Tinka v Gradinka (7/8 song); 5. Zaljubil Koljo (5/8 song) ; 6. Koichovata (9/8); 7. Dulgata (slow 9/8); 8. Pravo Severnyashko Horo (2/4); 9. Zaljubil Todor (2/4); 10. Mome, Eleno, Eleno (9/8 song); 11. Velikovo Horo (2/4); 12. Petrovsko Elenino; 13. Radka si platno beleshe (2/4); 14. Zaljubih si dve momi (5/8 song); 15. Ljubomirovo Horo (2/4); 16. Kaval sviri (2/4 song); 17. Zaljubili se dvama mladi (9/8 Grancharsko song); 18. Mominska Rachenitsa (7/8); 19. Katselovsko Horo (78); Bavna Idilja & Berkovsko Horo.

Bulgaristan küçüklüğüne karşın yüzyılı aşkın bir süredir yapılan onbinlerce türkü derlemesiyle bölgesel farkları, halk çalgılarının çeşitliliği ve çok sayıda dahi müzisyeni ile inanılmaz bir hazinedir. Hıristiyanlık öncesi Pagan geleneklerin ve arkaik şarkı formlarının hala capcanlı ayakta durduğu ülkede şarkı söylemede kadınlar açıkça öndeler. Halk müziği icralarında genellikle erkekler çalar, kadınlar söyler. Zengin dans geleneği pek çok otantik toplulukça korunup dünyanın pek çok ülkesine taşınmaktadır. Bulgar folkloründe kadınların kendi aralarında söyledikleri sedenka şarkılarının ve çalışırken ya da çalışmanın ardından söylenen hasat şarkılarının büyük bir önemi vardır. Bunun dışında ağırlıklı olarak Osmanlı yönetimi yıllarıyla bağlantılı çete şarkılarında da bol miktarda rastlanır.

Klarinetçi İvo Papazov’un başını çektiği folk caz akımı ünlü Stambolovo festivalinden de beslenerek yetiştirdiği pek çok büyük müzisyen ve toplulukla müzik arenasındaki yerini çoktan aldı.

Türkiye sınırındaki Trakya bölgesi Bulgaristan’ın en zengin halk müziği kültürüne sahiptir. Tarihsel olaylara ve aşka dair sayısız uzun hava, dans eden iki kız grubunun karşılıklı söylediği horovodnalar otantik haliyle gayda, kaval, gadulka( bir çeşit kemençe), tambura ve tıpanın ( davul) eşlik ettiği renkli dans geleneği bölgenin ortaya çıkan özellikleridir. Şarkıcılar Yanka Rupkina, Stepka Subotinova ve Yonço Karaivanov ile dans ve şarkı topluluğu Trakia Ensemble aklıma gelen pek çok isimden birkaçı.

Trakya’ya komşu Stranca bölgesi eski ve otantik şarkıların en güçlü yaşatıldığı yöre olmasıyla öne çıkmıştır. Ayrıca bir albüm başlığındaki anlatımla söylersek: r0; Gayda burada adeta tanrı gibidir.r1; Hemen gaydacılar Kostadin Varimezov, Petko Stefanov ve şarkıcı Manol Mihailov’un adlarını anmadan geçmeyeyim.

Dağlık Rodop bölgesinin halk müziği geleneği tüm bölgelerden bambaşkadır. Şarkı ve dansların hemen hepsine Rodoplar’a özgü Bulgaristan’daki en büyük boy gayda olan kabagayda eşlik eder. Yine şarkı ve danslarda Rodoplar dışında görülmeyen pentatonik gam görülür. Yiğitlik temasının en yaygın olduğu bölge burasıdır. Erkek şarkıcılardaki heybetli ve davudi söyleme özelliği dikkat çeker. Yüz Gayda Topluluğu her yaz hala Rodop dağlarını büyülü tınılarıyla doldurmaktadır. Şarkıcılar Georgi Çiligirov, Rumen Rodopski ve Valya Balkanska Bulgaristan dışında da iyi tanınmaktalar.

Sofya yakınındaki Şop dağında yaşayan Şoplar ülkenin en canlı dans geleneğiyle birlikte ilk duyduğumuzda oldukça yadırgayabileceğimiz çok sesli arkaik söyleme biçimleriyle de öne çıkmışlardır. Şarkı ve danslara yine kaval, gayda, tambura ve gadulka eşlik eder ancak aynı zamanda çobanlar kavalın yanısıra bir çeşit küçük çifte kaval diyebileceğimiz duvoyanka da çalarlar. Graovo şehrinden şarkı ve dans topluluğu Şop Ensemble bölgenin en ünlü topluluğudur.

Tuna nehrini ve Dobruca’yı da içeren Kuzey Bulgaristan’da sakin ritimli şarkılar ve kıvrak dans havaları bir arada görülür. Makamlar genellikle daha batılı ve azıcık da Roman müziği kokusu taşır. Şarkıcılar Boris Maşalov, Sonya Kançeva ve Galina Durmuşliska ile canlı icralarıyla dikkat çeken Orkestar Horo yine bölgeden aklıma gelen ilk adlardan.

Makedonya sınırındaki dağlık Pirin bölgesi Makedon müzik geleneğiyle yakın akrabadır. Kendine özgü arkaik çok sesliliğin hala iyi korunduğu bölgede şarkılara eşlik eden otantik sazlar iki telli tambura, gayda ve darbukadır. Dans havaları ise davul zurna ile çalınır. Eğer Makedon müziğinin köklerini arıyorsanız Biserov Kardeşleri, Bansko köyünün erkek vokal grubunu, Gotse Delçev Topluluğunu ve şarkıcı Kostadin Gogov’u mutlaka dinlemelisiniz.
Bulgaristan şarkı ve dans ritimleri açısından dünyanın en büyük çeşitliliği gösteren ülkesidir. Dans türlerine kabaca bakacak olursak 5/8’lik payduşka, 7/8’lik raçenitsa, 9/16’lık dayçovo horo, 11/8’lik gankino horo, 13/8’lik krivo horo, 15/8’lik buçimiş ve 2/4’lük pravo horo en yaygın danslardır.

Yirminci yüzyıl başında akordeon halk türkülerinin ve dans havalarının en başta gelen eşlik çalgısı olmakla kalmayıp büyük ustaların yetiştiği bir solo çalgı haline gelmiştir. Eski ustalardan Boris Karlov , Emil Kolev ve İvan Kirev’i; çağdaş akordeonculardansa Peter Ralçev, Neşko Neşev, Trayço Sinapov, İvan Milev gibi isimleri anmalıyım.

1951 yılında çağdaş Bulgar çok sesli halk müziği geleneğinin kurucusu ünlü besteci, derlemeci ve düzenlemeci Filip Kutev’in kurduğu Filip Kutev Dans ve Şarkı Topluluğu Bulgar müziğinde tam anlamıyla bir devrim gerçekleştirdi. Sosyalist yönetimin de özendirmesiyle her şehirde, her kasabada bizim son on yıl içinde Türkiye sahnelerinde görmeye başladığımız kadın korolarına benzer korolar kurulmaya başlandı. Bu korolardan en ünlü ikisi Le Mister de Voix Bulgares ve Angelite korolarıdır.

Son olarak Rodop ve Pirin dağlarında yaşayan ve bugün geleneklerini büyük güçlüklerle korumaya gayret eden Pomaklar ile ağırlıklı olarak Kırcali ve çevresinde yaşayan Türk azınlıktan söz etmeliyim. Sayıları son derece az olan Pomaklar hala toplumdan büyük ölçüde yalıtılmış ve kendi yazgılarıyla başbaşa bırakılmış bir toplum olarak karşımıza çıkar.

Bulgaristan’da eski yıllarda Türk azınlığın müzik kültürü pek önem görmemiş; Bulgar halk türkülerini ortaya çıkarmak için yapılan binlerce derleme Türk azınlık bakımından karşılığını bulmamıştır. Ancak devletin plak şirketi Balkanton ellili yıllardan itibaren Türk müziği içeren pek çok 78’lik, 45’lik ve 33’lük yayınlamıştır. Bunlar daha çok düzenlenmiş stüdyo kayıtlarıdır. Üç Ses Üç Saz Topluluğu, şarkıcılar Sıdıka Ahmedova, efsanevi Kadriye
Latifova, Osman Azizov ve klarinet ustası Mümin Ali Kirişev Türk azınlığın yetiştirdiği unutulmaz isimlerdir. Kadriye Latifova’nın seslendirdiği ünlü Lofçalı türküsü şöyle diyor:

Lofça’nın ardında kaya
Kayadan bakarlar aya
Canım Lofçalı doldur ah fincanı fincanı
Hadi gel canım Lofçalı
Lofçanın ardında kaldım
Veresiye rakı şarap aldım
Canım Lofçalı doldur ah fincanı fincanı
Hadi gel canım Lofçalı

İşte size küçük bir Bulgaristan halk müziği rehberi. Bu kuşkusuz yerimizin elverdiği oranda da eksiklerle dolu bir rehber.

Muammer Ketencoğlu,