Amerikan Cart Vakfından ödenen paralarla, Amerika’nın tanınmış bikaç iktisatçısı, azgelişmiş ülkelere gittiler. Bu gezinin ereği, o ülkelerde incelemeler yapıp neden az geliştiklerini anlamaktı. Önce bunun adını “Gelişmemiş Ülkeler İnceleme Gezisi” koymuşlardı. Ama “gelişmemiş” sözünden, gelişmemiş olanların alınıp kızacakları düşünülerek, uluslararası incelik kurallarına uyarak “gelişmemiş” yerine, gelişmeyenlerin gönüllerini almak için “azgelişmiş” demeyi daha uygun buldular. “Azgelişmiş Ülkeler İnceleme Gezisi” kurulundan Mr. Charles Whithy adında iktisat profesörü bir üye de Türkiye’ye gelmişti. Kendisine kolaylık olmak üzere, bilgi almak için Türkiye’de kiminle konuşacağı önceden söylenmişti. Mr. Charles, Türkiye’de önce Bay Sıtkı ile konuşacaktı. Bay Sıtkı bu konuda bilgi verecek en yetkili kişilerden biriydi.
“Cart Fondation” fonundan, inceleme için azgelişmiş ülkelere giden Amerikalı profesörler, uzmanlar, işlerini bitirip iki üç ay sonra hepsi de Amerika’ya dönmüşlerdi. Yalnız Prof. Charles Whithy, Türkiye’den dönmemişti. Dönmedikten başka kendisinden uzun zamandır hiçbir haber de alınamıyordu.
“Cart Fondation” yönetmenleri telaşa düşmüştü. Charles’in sağlık durumu üzerine endişeye kapılan kurul, Türkiye’deki Amerikan resmi makamlarına başvurarak, Mr. Charles’in adresini bulmuşlar ve ona 24 Nisan günü bir mektup yollamışlardı. Mr. Charles, bu mektuba hemen bir cevap yazıp gönderdi. Cart Fondation bir mektup daha yolladı. Mr. Charles ona da gerekli cevabı verdi. Artık ondan sonra Cart Fondation ile Mr. Charles hiç durmadan mektuplaşmaya başladılar. Pek yakında üç ciltlik bir kitap halinde yayımlanacak olan bu mektupların, yalnız Amerika’da değil, bütün dünyada yılın ençok satan kitabı, “The Best Seller” olacağı şimdiden söylenmektedir.
Bu kitabı basacak olan Amerikan editörü, dostum olduğundan, düşüncemi öğrenmek, için kitabın müsveddelerini bana gönderdi. Ben de o mektuplardan bi-kaçını yayımlayarak sizlere okutmayı yararlı buldum. İşte o mektuplardan bikaçı…
24 Nisan 1958
Dear Mr. Charles Whithy,
Cart Fondation’dan azgelişmiş ülkelerde inceleme gezisine gitmiş olan, sizden başka, kurulumuzun bütün üyeleri dönmüşlerdir. Dört aydanberi sizden hiçbir haber alamadığımızdan merak içindeyiz. Cevabınızı bekliyoruz.
Saygılarımızla
28 Nisan 1958
Centilmen,
24 Nisan tarihli mektubunuz için teşekkür ederim. Şimdiye kadar sizlere bir haber veremediğim için çok müteessirim. Görüşmem ve bilgi almam için bana adresleri verilen kişileri, buradaki sürekli bayramlardan dolayı dört aydanberi bitürlü bulup konuşamıyorum.
Cart Fondation tarafından bana verilen ödevi yapamadan dönmek istemediğim için, bugüne kadar kaldım. Pek yakında Bay Sıtkı ve öbürleriyle görüşebileceğimi umuyorum. Faithfully yours Charles Whithy 1 Mayıs 1958
Kıymetli mektubunuzdan bizimle şaka ettiğiniz anlaşılıyor. Hiçbir memlekette dört ay süren bayram olamayacağına göre, hiç olmazsa mayıs ayı içinde Bay Sıtkı ve öbürleriyle konuşarak incelemelere devam edeceğinizi ve Türkiye’nin neden az geliştiğini bildiren raporla birlikte kısa zamanda döneceğinizi umuyoruz. Your Sincerely 5 Mayıs 1958 Sayın Baylar,
Son mektubunuzun yazıldığı 1 Mayıs günü, ben de burada Bay Sıtkı’yı aramaktaydım. Ancak 1 Mayıs tarihi Türkiye’de Bahar Bayramı olduğundan, Bay Sıtkı ile görüşmek de mümkün olmadı. Bununla beraber, Bay Sıtkı’nın arkasını hiç bırakmıyorum. Bayram olmayan bigünde kendisiyle görüşmemin mümkün olacağını umarım.
Ben size geçen mektubumda, burda bayramlar dört ay sürüyor diye bişey yazmadım. Bayramlar münasebetiyle, dört aydanberi Bay Sıtkı Sarlı ile görüşe-mediğimi yazdım. Bu iki söz arasındaki büyük farka özellikle dikkatinizi rica ederim. Henüz umudumu kesmiş değilim, 6 Mayıs günü Bay Sıtkı yada öbürleriyle konuşabileceğimi umuyorum. Sincerely yours C. Whithy 18 Mayıs 1958 Dear C. Whithy,
6 mayıs günü Bay Sıtkı ile görüşebileceğinizi bildiren mektubunuzu alınca buradaki bütün arkadaşlar çok sevinmiştik. Fakat bugüne kadar sizden yeni bir cevap alamayışımız, bizi yeniden düş kırıklığına uğrattı. Cevabınızı merakla bekliyoruz. Cart Fondation 2 Haziran 1958 Sayın Baylar,
Evet, 6 Mayıs günü Bay Sıtkı ile görüşmeyi umduğumu sizlere yazmıştım. Ancak o gün Bay Sıtkı’nın evine gidince, kendilerinin evde bulunmadığını öğrendim. Çünkü 6 Mayıs “Hıdrellez” denilen bigün-dür. Böyle bigünde burda hiçkimse evinde ve işinde bulunmaz. Bir kart bırakarak, 15 Mayıs günü ziyaretlerine geleceğimi bildirdim. 15 Mayıs günü “Hava Şehitleri İhtifali” olduğundan, Bay Sıtkı’nın o gün nutuk vereceğini telefonla söyleyerek randevuyu iptal ettiler. 19 Mayıs sabahı, randevu almak için telefon ettim. 19 Mayıs da “Spor ve Gençlik Bayramı” olduğundan görüşmemiz başka bigüne kaldı. Ödevimi ihmal ettiğimi sanmamanızı rica ederim. Bay Sıtkı’yı şiddetle takip ediyorum. Haziran ayı içinde bayram olmayan bigün kendisiyle mutlaka görüşeceğimi umuyorum. Sincerely Charles Whithy 27 Haziran 1958 Dear Mr. Whithy,
Haziran ayı içinde Bay Sıtkı ve öbürleriyle mutlaka görüşeceğinizi bildiren mektubu almış ve bütün arkadaşlar bu müjdenizden dolayı, sevinmiştik. Haziran ayı geçtiği halde, sizden yeni bir mektup alamayınca yeniden umutsuzluğa düştük. Çok rica ederiz, Bay Sıtkı yada arkadaşlarıyla görüşmeniz mümkün olmayacaksa, başkalarıyla görüşüp bilgi alınız. Cevabınızı bekliyoruz. Saygılarımızla ı8 Temmuz 1958 Baylar,
Size mutlaka iyi bir haber verebilmek için, cevabımı geciktirdim. Size hemen müjdeyi vereyim ki, bikaç gün içinde Bay Sıtkı Sarlı ve arkadaşlarıyla görüşebileceğim. İşin arkasını bıraktığımı sanmayınız. 14 Haziran günü kendilerine gittimse de, 14 Haziran “Toprak Bayramı” olduğundan, maalesef görüşemedik. İki gün sonra bir daha gittimse de arife olduğunu öğrenip geri döndüm. Daha ertesi gün bayramdı. Kurban Bayramında rahatsız etmek olmazdı. 20 Haziran’a kadar, dört gün süren Kurban Bayramında da görüşemedik.
Mektubunuzun geldiği 1 Temmuz günü azkalsm Bay Sıtkı ile görüşmemiz mümkün olacaktı. Fakat 1 Temmuz günü Kabotaj Bayramı olduğu için maalesef yine görüşemedik. Arkasını bıraktığımı sanmayınız. Dün yine gittim. Fakat 17 Temmuz günü “Aşure Günü” denilen dini bigün olduğunu öğrenince rahatsız etmeyi doğru bulmadım.
Bay Sıktı ve arkadaşlarıyla görüşmem mümkün olmazsa başkalarıyla görüşmemi tavsiye ediyorsunuz. Bu benim de aklıma gelmedi değil. Fakat, sekiz aydanberi Bay Sıtkı’nın peşindeyim. Hemen hemen, bütün bayramlar bitmiş sayılacağından kendisiyle konuşmaktan vazgeçersem, bütün bu emeklerim boşuna gidecektir. Bundan başka, yeniden konuşmak istediklerimi bulmak için de bir sekiz ayın daha geçeceğini unutmayınız. Buyüzden her ne pahasına olursa olsun, bayramsız bigüne rast getirip Bay Sıtkı ile konuşmaya azmetmiş bulunuyorum. Temmuz ayı çıkmadan sizlere çok iyi haberler vereceğimi ummaktayım.
Charles Whithy
2 Eylül 1958
Mr. Charles Whithy,
Temmuz ve ağustos ayları da geçtiği halde sizden yine bir haber alamadık. Çok acele mektubunuzu bekliyoruz. 10 Eylül 1958 Centlemen.
Aziz Nesin
Neden Azgelişmiş