Gıyaseddin Cemşid, 14. yüzyılın son yarısında Kaşan’da doğmuş, yaptığı çalışmalar ve araştırmalarla tanınan astronom ve matematikçidir. Matematik tarihlerinde ondalık sistemin kaşifi olarak geçer. Yüksek dereceden sayısal denklemlerin yaklaşık çözümlerine ilişkin bulduğu yöntemlerle de dikkat çeken Cemşid, aynı zamanda Hekim, Matematikçi ve Gökbilim adamıdır. Yapılmış olduğu gözlemlerlere dayanarak yazdığı Khagani Zici adlı eseri Doğu ve Batı Bilim dünyasında bir kaç yüzyıl boyunca kullanılmıştır.
Gıyaseddin Cemşid, 14. yüzyılın son yarısında, Kaşan’da doğmuş bir Hekim, Matematikçi ve Gökbilim adamıdır. Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber öğrenimini Kaşan’da tamamladığı, Uluğ Bey’in daveti üzerine Semerkand’a gitmiş ve çalışmalarına burada devam etmiştir. Kadı Zade Rumi ile, Semerkant Gözlemevini doğuda ve batıda en büyük bir araştırma merkezi haline getirdiler.
Gıyaseddin Cemşid’in Uluğ Bey’in koruyuculuğuna ne zaman girdiği, kaç yıl onun gözlemevinde çalıştığı ve hatta ne zaman öldüğü bile kesin olarak bilinmemektedir. Eserleri ile üne kavuşmasına karşın, hayatı hakkında pek az bilgi bulunmaktadır. Matematik ve astronomi üzerine çalışmaları olan al-Kaşi, aritmetikte ondalık sistemi ilk kullanan kişidir. Meraga Gözlemevi’nde yapılmış olan gözlemleri içeren İlhan’ın Zici adlı zicteki tabloları yeniden hesap ederek Khagani Zici adlı eserini yazmıştır; Süllem el-Sema adlı eserinde ise gök cisimlerinin uzaklıkları sorununu tartışmıştır. Khagani Zici adlı bu eseri Doğu ve Batı Bilim dünyasında bir kaç yüzyıl boyunca kullanılmıştır. 1841 ve 1853 de ingilizceye tercüme edilmiş ve bu eser hakkında son makale 1917 yılında Müşteşrik E. D. Knobel tarafından yazıldığı düşünülürse eserin yazıldığı tarihten beş yüzyıl geçmesine rağmen etkinliğini sürdürmüştür.
Gıyaseddin Cemşid al-Kaşi’nin en önemli eseri, Ortaçağ İslâm Dünyası’ndaki matematik bilgisini bütün yönleriyle serimlediği Matematiğin Anahtarı adlı kitabıdır; bu eserinin bir bölümünde ondalık kesirleri kuramsal yönden incelemis ve bu kesirlerle toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi aritmetiksel işlemlerin nasıl yapılacağını örnekleriyle göstermiştir; burada vermiş olduğu bilgiler daha sonra 16. yüzyılın Osmanlı ünlü matematikçilerinden ve astronomlarından Takiyüddin (Arapça: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي, Taqī al-Dīn Abū Bakr Muhammad ibn Qādhī Ma’rūf ibn Ahmad al-Shāmī al-‘Asadī al-Rāsid[1]) tarafından kullanılacak, trigonometri ve astronomiye uygulanarak geliştirilecektir.
Usule uygun, sin 1° belirlemek için Gıyaseddin Cemşid al-Kaşi aşağıdaki çözümü bulmuş, sonraları 16. yüzyılda Fransız matematikçilerinden François Viète tarafından sık sık kullanılmıştır. Gıyaseddin Cemşid, Matematik tarihlerinde ondalık sistemin kaşifi sayılır.
Yüksek dereceden sayısal denklemlerin yaklaşık çözümlerine ilişkin bulduğu yöntemlerle de ünlüdür. 1 derecenin sinüsünü 18 ondalığa kadar, pi sayısını da 12 ondalığa kadar doğru olarak bulmuştur. Astronomi ve matematiğe ait çok sayıda eseri vardır. En önemli eseri Risalet-ül Muhitiyye ve Miftah-ül Hitap’tır. Bu eserlerinden bazıları İstanbul, Ayasofya ve Nuruosmaniye Kütüphanelerindedir. Ölüm tarihinin 1424 olduğu sanılmaktadır. Bazı kanaklara göre, ölüsü gözlemevi yakın bir yere gömülmüştür.
Eserleri
Khagani Zici 1413 yılında,
Ar-Risala al-Muhitija, 1424 yılında,
Miftah al-Hisab, 1427 yılında yazmıştır.