Elias Canetti: Bir despot kötü niyetinin farkındadır bu yüzden öyle değilmiş gibi yapar

Elias Canetti

Maske Düşürme İktidarı
Bir despot kendi içindeki kötü niyetinin her zaman farkındadır ve bu yüzden kötü niyetli değilmiş gibi davranmak zorundadır. Ama herkesi böyle kandıramaz. İktidar sahibi olmayı arzulayan ve despotun iktidarını kabul etmeyen, kendilerini despotun rakipleri olarak gören başkaları hep vardır. Despot bunlara karşı her zaman tetiktedir, çünkü onun için potansiyel bir tehlike oluştururlar. Onların yüzündeki maskeyi yırtmak için uygun anı bekler; bu maskenin ardında kendi içinde çok iyi tanıdığı kötü niyeti bulacaktır.

Bu insanların maskesini indirerek onları zararsız hale getirebilir. işine gelirse, hayatlarını o an için bağışlayabilir, ama yeniden “öyle değilmiş” gibi yapmamalarına dikkat edecektir; onların gerçek yüzünü imgeleminde açıkça korur.

Başkalarındaki, kendisinin zorlamadığı bütün dönüşümlerden nefret eder. Yararlı bulduğu insanları terfi ettirebilir ama gerçekleştirilen sosyal dönüşüm, mutlak surette ayrı olmalıdır; orada durmalı ve bütünüyle onun iktidarının altında kalmalıdır. İnsanları ister yükseltsin ister alçaltsın, yerlerini o belirler; hiç kimse kendi başına hareket etme cüreti göstermemelidir.

Bir yönetici kendiliğinden ve denetimsiz dönüşüme karşı sürekli savaş açar. Bu savaşta kullandığı silah, dönüşümün tam zıddı olan maske düşürme işlemidir. Bu, okurun daha önce karşılaştığı bir işlemdir: Menelaos, denizlerin yaşlı adamı Proteus’un maskesini, onun kaçmak için büründüğü bütün biçimlerden korkmayı reddedip, o tekrar Proteus olana kadar onu sımsıkı tutarak indirmişti.

Maskeyi düşürenin, maskenin ardında ne bulacağını kesinlikle bilmesi, bu işleminin doğasının bir kısmını oluşturur. Maskeyi düşüren bu işe, içine girdiği bütün metamorfozları konu dışı şeyler olarak küçük görerek, korkunç bir güvenle girişir. Yalnızca Proteus’un danışmanlığını isteyen Menelaos’ta olduğu gibi, bu ancak bir olayda gerçekleşebilir ya da sonunda maske düşürme bir tutku olana kadar tekrarlanabilir.

Maske düşürme sık sık uygulanırsa bütün dünya daralır. Görünümlerin zenginliği hiçbir anlam taşımamaya başlar; bütün çeşitlilikler kuşku yaratır. Ağaçlardaki bütün yapraklar aynıdır ve hepsi kuruyup toz olur; her ışık huzmesi. kuşkuların gecesinde söner.

Süreçleri iktidarın işleyişini andıran bir zihinsel hastalıkta, görünümlerin maskesini indirmeye duyulan kuvvetli istek bir tür tiranlık haline gelir. Bu hastalık paranoyadır; bu hastalığın diğerlerinden ayırt edilmesinde kullanılan başka özelliklerin yanında, iki karakteristik özellik vardır; bunlardan birine psikiyatride dissimülasyon adı verilir. Bu terimi tam tamına aynı anlamda kullandım: Paranoyaklar kendilerini olduklarından farklı göstermede o kadar beceriklidirler ki çoğu böyle teşhis edilemez. Diğer karakteristik özellik ise düşmanların maskelerini indirmeye duyulan sürekli istektir. Paranayak düşmanlarını her yerde, en barışçıl ve zararsız kılıklarda bile görür: Görüntülerin arkasını görme yetisi vardır ve her görüntünün ardında tam olarak neyin bulunduğunu bilir. Her yüzün maskesini düşürür ve o zaman bulduğu şey her zaman öz olarak aynı düşmandır. Maske düşürme rutininin müptelası olmuştur ve bu konuda tam bir despot gibi davranır, ama paranoyak boşluktadır. Yer aldığını düşlediği konum ve kendisine atfettiği önem, başkaları açısından kesinlikle kurgusaldır; ama o yine de bunları, sürekli iki bağlantılı işlem olan ”öyle değilmiş gibi yapma” ve maske düşürmeyi uygulayarak savunur.

Maske düşürme işleminin işleyişini kesin ve geçerli bir incelemeden geçirmek, ancak gerçek bir paranoya vakası bağlamı içinde olasıdır. Okur bunu kitabın Schreber vakasını ele alan son bölümlerinde bulacaktır.

Elias Canetti
Kitle ve İktidar | Ayrıntı yayınları

Cevap Ver

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz