Ali Şeriati’ye göre 20 maddede dinlerin ortak özellikleri

İlkel dinlerin hepsinden -fetişizm, animizm (ruhlara tapma), totemizm, mânâ’ya itikat, tabuizmin kutsallaştırılmasından tutun, diğer çeşitli ilkel dinlere kadar- çıkardığım ortak özellikler. Bunları kısa baslıklar şeklinde söylüyorum, çünkü şimdiye kadar söylediklerim, bu ilkel dinlerin tanınması için yeterlidir.

Bir ibaret ve alâmet ardarda sebeplere sahiptir. Onu meydana getiren son sebep “yakın sebep”tir. Bu, sebepler dizisinin başlangıcında bulunmuş olan sebep veya ’sebeplerdir. Birkaç sebep sonra, o işaretin meydana gelmesiyle sonuçlanan, aracı olan sebep veya sebepler ise “uzak sebepler” adını taşımaktadır. -meselâ, çöl otları üzerinde yağmurun olması daha yakın bir sebeptir. Bu suyun, çiğden kaynaklanması ise daha uzak bir sebeptir. (bu uzaklık ve yakınlık nisbîdir), yoksa uzak sebebin sebebi de daha uzak sebeplerin sonucudur-bu ilk sebebe kadar varıyor, onda çaresiz olarak durmak gerekir. Bugün bile burası felsefi ve ilmî zihnin tıpkı bedevî insan gibi hissedilenin ve mantığın ötesindeki konularda durduğu yerdir.
Toplumlarda çeşitli dönemlerde etraflıca incelememiz gerekirse bütün dinlerdeki ortak yönü bulmamız gerekir. Bütün dinlerde, bütün dönemlerde, olan bu ortak yön dinin temel esasidir, tarih teki, toplumdaki ve insandaki din duygusudur.
Böylece, dinin bu tarifini, bütün dinlerin ortak yönü esasına göre çıkabilmiş bir tarif olarak bilmek gerekir. O halde dinin tarifi, bu ortak zatî sıfata ve karakterlere sahip olan, hakikat duygusundan ibarettir.
Dini, sosyolojiyi, antropolojiyi veya diğer bir isi araştırmak için iki metot var. Biri “achronique” metodudur, diğeri “diachronique” metodudur. Meselâ, eğer şiirin bir içgüdü veya sonradan bir işaret olduğunu, insanın içgüdülerinin bir parçası olmadığını anlarsak bir defa “achro niauement” inceliyoruz, bir defa da “diachroniquement” inceliyoruz. Eğer her iki metotla ilmî yönden şiir yüzde yüz insanın fıtratının bir parçasıdır diyebilirsek, her iki metot bunu doğrular ve te’yid ederse, bu şekilde amel ederiz: bir defa geniş bir şekilde göz önüne alıyoruz, yani su andaki bütün milletlerde ve toplumlarda inceliyoruz. (bu durumda zaman birdir, ama yerler çeşitlidir). Su anda ıran ’da, Türkiye’de, Araplar arasında, Japonlar, Amerikalılar, Avrupa ülkeleri ve bedeviler arasında her yerde olduğunu görüyoruz.
Buradan bir sonuç alıyoruz, “şiir insanın ruhunda olan bir şeydir, bir işarettir” diyoruz. Çünkü hem achroniquement sekil de, hem diachroniquement şekilde inceledik, her dönemde olduğunu gördük. Bütün beşerî meseleler için, bu iki metot ilmî araştırmadır. Bu yolla dinin fitrî olusu, sosyolojik metotla incelenebilir.
Bedevî sosyolojiyle ilgili mütalaaların toplamı dinlerin karşılaştırması: animizm, fetişizm, tabuizm, totemizm hatta sonraki şekillerinde meselâ çeşitlerin tanrısına (rabbul enva’) tapma, ta biat kuvvetlerine tapma -bunlar dinin insan toplumunda tekâmül etmiş ve daha üstün şekilleridir-dinin su özellikleri önceden beri ortak ve geneldir.

Dinlerin ortak özellikleri:

1- Din, varlık âleminin anlamlı oluşunu ispat etmeye çalışma.
2- Dünyada, insana ve tarihte nihaî bir sona, nihaî bir gaye ye inanç.
2- Vücudun, insanin ikiliği, saneviyyet veya dualizm.
3- Kâinatta kutsallık.
4- Bütün eşyanın, işlerin, gerçeklerin hissedilenler ve hissedilmeyenler diye bölünmesi.
5- Dinin sosyal ruh taşıması.
6- Dinin uluslararası oluşu.
7- Tabiat ve insan birliği.
8- İnsan, tabiat ve varlık âleminin ruhunun birliği.
9- Endise, telaş ve birleşmeye yöneliş.
10- Sorumluluk kavramı. Kendini yetiştirmeye inanç. İnsan da iradenin oluşuna inanç. Daha iyi bir alınyazısı yapmak için gayret.
12- Çelişki esasına inanç. Mücadele esası ve savaş; diyalektik.
13- İlliyet (nedensellik) kâinatın tahlili.
14- Beka esasi.
15- Dünya görüşünün genişliği.
16- Olan şeyden kurtuluş olan şeyin esaretinden kurtuluş.
17- İnsanin korunması ve muhafazası, hayatin ve toplumun korunması kavramı.
18- Tanima ve tecessüs.
19- İstihdam ve seçme unsuru.
20- Güzellik, sanat, aşk ve tapma (inanma).

Hüseyniye-i ırsad’da verilen dersler dizisinden

Cevap Ver

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz